Een rode zeester op een jongensbuik; felle operatielampen in dezelfde vijfpuntige vorm. Zwijgzame moeders en verpleegsters; een kindertekening van een vrouw met rode krullen. ÉVOLUTION, de nieuwe film van Lucile Hadzihalilovic, draait sinds vorige week in de Nederlandse bioscoop en zit weer vol oogstrelende droomsymboliek, met dank aan C.G. Jung en H.P. Lovecraft.
Nicolás is pas tien. Hij leeft op een afgelegen eiland dat alleen bewoond wordt door zwijgzame vrouwen en jongetjes van zijn leeftijd. Geen mannen. Geen ouderen. Nicolás stelt vragen: heeft hij een dode jongen op de bodem van de zee zien liggen? Wat doen zijn moeder en de andere, vrijwel identiek geklede vrouwen ’s nachts op het strand? Is zij wel zijn échte moeder? En wat gebeurt er in het ziekenhuis?
ÉVOLUTION voert ons, net als Hadzihalilovic’ debuutfilm INNOCENCE (2004), binnen in een angstige kinderwereld. INNOCENCE, duidelijk beïnvloed door Dario Argento’s SUSPIRIA (1977), draaide om een raadselachtig internaat vol pre-puberale meisjes. In ÉVOLUTION is het mysterie dat de kleine Nicolás bezighoudt zo mogelijk nóg drukkender. Wat de films delen is die ene sleutelzin, die deuren opent naar wonderbaarlijke schoonheid én onnoembare verschrikkingen. ‘Wil je dat ik je een geheim laat zien?’
ÉVOLUTION was de openingsfilm van het Offscreen filmfestival in Brussel dit jaar. De film draaide ook op het International Film Festival Rotterdam, waar Schokkend Nieuws Hadzihalilovic uitgebreid te spreken kreeg. Collega Bart van der Put interviewde haar al eens in 2005 (Schokkend Nieuws #66), bij het verschijnen van INNOCENCE. We zijn nu meer dan tien jaar verder. ‘Ik heb veel moeite gehad om deze film gemaakt te krijgen’, vertelt ze. ‘Ik hoopte dat het gemakkelijker zou zijn omdat dit een meer narratieve film is, meer een genrefilm. Dat viel tegen. Vooral in Frankrijk hebben de subsidiecommissies moeite met fantastiek. Een arthousefilm, prima, maar wat is dit? Tegenover ieder commissielid dat positief was, waren er drie die niet begrepen wat ik wilde.’
In het interview dat we in 2005 met u hadden, vertelde u zeer beïnvloed te zijn door de fantastische cinema.
‘De eerste film van Dario Argento die ik zag was L’UCCELLO DALLE PIUME DI CRISTALLO / THE BIRD WITH THE CRYSTAL PLUMAGE (1970). Ik zag dat niet als een verhaal, maar als een stroom associatieve beelden. Ik zei bij mezelf: zó kun je dus ook filmen. Je hoeft niet per se een verhaal te vertellen. Ik weet voor mezelf precies wat er gebeurt in ÉVOLUTION, maar ik vind het veel interessanter wanneer er gaten zitten in het verhaal. Ik houd ervan als de regisseur je niet alle antwoorden geeft. Misschien was het in INNOCENCE zichtbaarder, maar Argento heeft me zeer beïnvloed. Zijn films hebben een visuele logica, een droomlogica.’
ÉVOLUTION begint, net als veel Argento-films met een beeld: die zeester op de buik van dat jochie.
‘Ik denk dat er archetypische beelden zijn, zoals Jung schreef, beelden die ons op een onbewuste manier allemaal raken. Een zeester, als je er goed naar kijkt, is een heel vreemd dier. Ze lijken zo mooi, zo sprookjesachtig, maar ze zijn heel ver verwijderd van onze eigen soort. Ze bestaan in onze omgeving, maar ze horen er eigenlijk niet in thuis.’
Het zal ook geen toeval zijn dat de jonge verpleegster waarmee Nicolás vriendschap sluit Stella heet.
‘Dat is inderdaad een soort terugkerend motief. Ik bedacht pas later dat het verhaal aan zee zou plaatsvinden. Het begon allemaal met het ziekenhuis. Ik herinner me dat de eerste scène die ik had bestond uit het beeld van een jongetje met zijn moeder, en dat er is een soort bloedtransfusie gaande was. Een beetje een kindernachtmerrie. Bizar. Ik heb er niet bewust aan gedacht toen ik het schreef, maar achteraf is evident dat mijn eigen herinneringen aan een blindedarmoperatie sporen hebben nagelaten. Alles ging goed, maar ik denk dat het grote indruk op mij gemaakt heeft omdat ik op het punt stond te gaan puberen. Ik had mijn eerste ongesteldheid nog niet gehad, en dan die intense buikpijn van de blindedarmontsteking. Ik denk dat ik er in mijn hoofd zo’n fantasmagorisch amalgaam van heb gemaakt. (Lacht) Misschien moet ik in psychoanalyse. Ik heb geen slechte jeugd gehad, maar ik was wel een teruggetrokken en een beetje angstig kind. Ik weet het niet precies.’
Door er in de film een jongetje van te maken, wordt het opeens wel een heel ander soort angst, meer castratieangst.
‘Ja, ik heb me dat helemaal niet gerealiseerd. Ik vond het interessant dat het een jongetje zou zijn en niet een meisje, want dat maakt het allemaal opeens abnormaal en nachtmerrieachtig. Bij de montage werd pas duidelijk dat ik hem vanaf het begin steeds onbewust heb gefeminiseerd. Al die penetrerende medische instrumenten, ik kan me voorstellen dat dat voor jongetjes ook heel angstig moet zijn. Ik heb me ook niet ten doel gesteld om me in de leefwereld van een kleine jongen te verplaatsen. Nicolás is een versie van mij. Nicolás wordt gespeeld door Max Brebant, een Belgisch jongetje. Hij was dertien toen we de film schoten. Ik vond hem heel charismatisch en heel ontroerend. Hij heeft iets kwestbaars: dat tengere lichaam, dat iets te grote hoofd, soms kijkt hij ook een beetje ouwelijk, een beetje nadenkend. Je ziet dat hij een grote binnenwereld heeft.’
Bijna al uw films, ook uw korte film NECTAR (2014), spelen zich af in gesloten gemeenschappen.
‘Ik vind dat dubbele aspect interessant: zo’n gemeenschap beschermt, het is een cocon, maar het is ook een gevangenis, onderdrukkend. Misschien is het ook een vorm die het simpeler voor me maakt. Het is een manier om te kijken naar het kerngezin of de school met al zijn minirituelen. INNOCENCE en ÉVOLUTION zijn de verhalen van kinderen. Ik denk dat de kindertijd een moment in je leven is dat je nog heel erg het mysterie van het leven voelt. Je begrijpt nog niet alles. Dat is angstig, maar tegelijkertijd opwindend. Je stelt je alle mogelijkheden voor, alle wonderen. Ik vind dat een heel mooi, heel belangrijk moment dat we als volwassene soms verliezen.’
In NECTAR oogt de bijenkolonie nog heel utopisch.
‘Een klein paradijs, ja. In ÉVOLUTION is het meteen veel angstaanjagender.’
En in INNOCENCE is het zowel heel fijn als heel alarmerend in dat meisjesinternaat. Die film was gebaseerd op een novelle van Frank Wedekind…
‘Ik was zó gefascineerd door dat boek! Bij deze film had ik geen brontekst. Achteraf bedacht ik wel dat ik een keer een verhaal heb gelezen van Philip K. Dick over een jongetje dat zich realiseert dat zijn vader niet zijn vader is ¿QUIÉN PUEDE MATAR A UN NIÑO? (Narciso Ibáñez Serrador, 1976) was ook een invloed, vooral visueel. Al die kinderen op dat eiland. Ook een horrorfilm, maar onder de zon.’
Fabrice DuWelz, met wie u uw cameraman Manu Dacosse deelt, had ooit plannen voor een remake.
‘Die is er niet gekomen, toch? Ik denk dat zijn film VINYAN (2008) er zeker voor een deel op gebaseerd is.’.
Over invloeden gesproken: we hebben H.P. Lovecraft nog niet genoemd.
‘Ik heb hem vroeger heel veel gelezen. Het idee van een nieuwe soort, een evolutie, dat sprak me erg aan. Dat is ook beetje het spel met dubbele betekenissen in de titel: de evolutie van de kleine Nicolás en… ‘
Enfin, dat moet de kijker maar ontdekken. ÉVOLUTION is net zo raadselachtig, ontroerend en griezelig is als het einde van je kindertijd. ‘Wil je dat ik je een geheim laat zien?’ Ja graag, en niet verder vertellen! Vanaf 21 april in een select aantal Nederlandse theaters.
Dit artikel verscheen eerder in Schokkend Nieuws 119. Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 28 april 2016.
