Binnenkort verschijnt Guillermo del Toros stop-motionversie van PINOCCHIO op Netflix, maar de Mexicaanse meesterverteller van o.a. PAN’S LABYRINTH, THE DEVIL’S BACKBONE en HELLBOY heeft ook een nieuwe bioscoopfilm die normaal gezien eind januari in de zalen komt: NIGHTMARE ALLEY.
De film (met o.a. Bradley Cooper, Cate Blanchett, Toni Collette, Ron Perlman, Willem Dafoe en Rooney Mara) is gebaseerd op de gelijknamige roman van auteur William Lindsay Greshamen, en in 1947 reeds verfilmd. Laten we bij wijze van voorpret teruggrijpen naar deze prachtfilm die destijds allesbehalve een kassasucces was. Na amper twee weken verdween de film uit de bioscoopzalen, en ook de meningen van de critici waren verdeeld. Vandaag wordt deze zwart-witfilm van Edmund Goulding beschouwd als een film noir die je absoluut gezien moet hebben, ofschoon de titel een hele tijd in het bootlegcircuit zat wegens een rechtszaak tussen producer George Jessel en Twentieth Century Fox. Sinds kort is er een 4K restauratie op Criterion, en wie geen regiovrije speler heeft of gewoon liever kiest voor een goedkopere uitgave kan binnenkort bij het Britse Signal One Entertainment terecht.
De auteur van het boek, William Lindsay Greshamen, had als tiener heel veel interesse in geekshows en trok vaak op met artiesten uit Coney Island voor wie hij een grote bewondering had. Later zou hij de biografie van Harry Houdini schrijven, maar naast de buitenbeentjes van de maatschappij had de man ook net iets te veel last van drankzucht, wat zowel in de film als in de roman ruimschoots belicht werd. Met het geld dat hij voor de film kreeg kocht hij zich nadien een veel te groot huis waardoor hij flinke problemen met de belastingdienst kreeg. Toen hij in 1962 hoorde dat hij aan tongkanker leed stapte Gresham op 53-jarige leeftijd roemloos uit het leven.
Misschien was het wel de vloek van NIGHTMARE ALLEY, want Greshamen was niet de enige pineut. Hoofdrolspeler Tyrone Power moest zich na het floppen van de film opnieuw tevreden stellen met zijn vertrouwde piratenrollen, en ook de carrière van regisseur Edmund Goulding ging na deze afknapper snel bergafwaarts. Helen Walker, die de sluwe psychologe Dr. Lilith Ritter vertolkt, had ook al weinig geluk in haar verdere leven, want toen ze met de auto in dronken toestand een paar lifters oppikte crashte ze een paar kilometers verder ergens tegenaan waarbij een van de lifters om het leven kwam. Hoewel de actrice vrijgesproken werd van doodslag, was het een onontkoombare smet op haar carrière.
Het was Tyrone Power die ervoor zorgde dat Greshamens boek verfilmd raakte. De Amerikaanse acteur was vanaf de jaren dertig regelmatig te zien in swashbucklers zoals THE BLACK SWAN (Henry King, 1942), CAPTAIN FROM CASTILE (Herny King, 1947), PRINCE OF FOXES (Henry King, 1949) en het monstersucces THE MARK OF ZORRO (Rouben Mamoulian, 1940). Na de Tweede Wereldoorlog waar hij als marinier diende, had hij genoeg van dit soort rollen en vroeg hij aan de grote 20th Century Fox-baas Darryl F. Zanuck of die de auteursrechten van NIGHTMARE ALLEY wilde kopen zodat hij zelf de hoofdrol kon spelen van oplichter Stan Carlisle. Het verhaal doet de ronde dat Darryl F. Zanuck zijn toestemming gaf zonder ook maar één pagina van het boek gelezen te hebben, maar zich gewoon baseerde op een goede recensie. Naar verluidt was dat wel iets wat hij vaker deed.
Het boek bleek na aankoop echter veel te gewaagd voor een film, waarop Jules Furthman werd ingehuurd om een filmvriendelijk scenario neer te pennen. Het is zonder meer de hand van Furthman die van NIGHTMARE ALLEY een film noir maakte, want de man die scripts schreef voor Howard Hawks (RIO BRAVO uit 1959 was zijn laatste) en Josef von Sternberg had ook de verhalen van een paar Humphrey Bogart-films bedacht, waaronder TO HAVE AND TO HAVE NOT (Howard Hawks, 1939) en THE BIG SLEEP (Howard Hawks, 1946) – wat voor velen nog altijd één van de beste films noir aller tijden is. Die invloed merk je in NIGHTMARE ALLEY maar al te goed. Apart is wel dat je in dit verhaal drie machtige vrouwen krijgt: Joan Blondell als de waarzegster Zeena die eerder een moederfiguur is, de onschuldige Molly die vertolkt wordt door Coleen Gray, en Helen Walker als de gevaarlijke femme fatale die je maar beter links laat liggen. Hoewel men vond dat Furthman met zijn scenario best wel puik werk had afgeleverd, was niet iedereen even wild van het veel te geforceerde happy end waarin je duidelijk de Hollywood-stempel ziet.
Voor de regie werd Edmund Goulding gekozen die in 1932 de Oscar-winnende GRAND HOTEL regisseerde, en verder klassiekers als OF HUMAN BONDAGE (1946), de Bette Davis-titel DARK VICTORY (1939) en de W. Somerset Maugham-verfilming van THE RAZOR’S EDGE (1946) op zak had. In deze laatste zat ook Tyrone Power die zo opgetogen was over de regisseur dat hij aan Fox vroeg om hem NIGHTMARE ALLEY te laten doen.
De film begint wel een beetje als Tod Brownings FREAKS (1932), met de geek die aangekondigd wordt als “half man, half beast”, maar helaas werd er behoorlijk wat geknipt, waaronder de scènes waarin de waanzinnige geek de koppen van kippen genadeloos afbeet. Hoewel het achterterrein van de Twentieth Century Fox-studio tot een volledig circus met echte artiesten werd omgebouwd komt de volledige focus al gauw op de louche oplichter Stanton Carlisle te liggen die snapt dat je door mensen te bedriegen meer kan bereiken dan alleen maar een succesvolle circusact en daarom de sjieke nachtclubs opzoekt waar het rijke volk uithangt. NIGHTMARE ALLEY duurt bijna twee uur, maar voelt geen seconde te veel aan, en is absoluut het ontdekken waard.
