WORLD WAR Z is niet zo’n ramp als werd gevreesd. Maar hoe vermakelijk de duurste zombiespektakelfilm aller tijden ook is, het is wél een gemiste kans.
WORLD WAR Z verspilt tenminste geen tijd. Al vanaf de begintitels horen we over de snel om zich heen grijpende epidemie. Het dochtertje van Gerry Lane (Brad Pitt) heeft nauwelijks gevraagd “Daddy, what’s martial law?”, of het gaat loos. Paniek in een file in Philadelphia, een spectaculaire helikopterontsnapping vanaf het dak van een geïnfesteerd flatgebouw, de val van Jeruzalem… WORLD WAR Z is een aaneenschakeling van geslaagde massazombiescènes.
Regisseur Marc Forster (MONSTER’S BALL, QUANTUM OF SOLACE) heeft goed gekeken naar de klassiekers in het genre. DAWN OF THE DEAD, 28 WEEKS LATER, BLINDNESS, [REC] en RESIDENT EVIL schieten als eerste in gedachten. De hectische cameravoering is helaas erg in de mode dit blockbusterseizoen, maar visueel voegt Forster zelfs wel een nieuwigheidje toe aan de canon: nooit eerder zagen we de zombiemassa’s zich daadwerkelijk als een vloedgolf gedragen. Dankzij CGI spoelt er een tsunami van levende doden over de continenten.
Toch is het avontuur van Lane, die namens de Verenigde Naties de wereld afreist op zoek naar de oorsprong van de zombieplaag, niet zo gedenkwaardig als het had kunnen zijn. Het boek van Max Brooks is dat wel. De schrijver klaagt nu dat hij niet betrokken was bij de scenario-ontwikkeling en noemt het “just another alpha-male-saving-the-world-film”. De fictieve generaal b.d. Adam Mors, door Hedwig van Driel opgevoerd in Schokkend Nieuws #102, mopperde ook al over het einde dat volledig werd veranderd. Naar nu blijkt (spoiler alert!), zijn we er met dat nieuwe einde goed vanaf gekomen, maar Brooks en Mors hebben zeker een punt. WORLD WAR Z levert de beloofde zombies, maar zij treden op in een zwak scenario.
Het is soms moeilijk weerstand te bieden aan een zeker defaitisme als het gaat om grote boek- of comics-verfilmingen. Als er een budget van meer dan 125 miljoen dollar in het geding is, kun je toch niet verwachten dat de film dezelfde politieke en morele complexiteit zal hebben als het boek? Brooks schreef een documentfictie waarin voortdurend nieuwe landen, personages en vertelperspectieven werden geïntroduceerd; natuurlijk zal Hollywood er het avontuur van maken van één enkele, identificeerbare Amerikaanse held. Boeken en blockbusters hebben nu eenmaal een andere vertellogica. Toch?
Toch niet helemaal. Het probleem is om te beginnen dat Gerry Lane helemaal niet zo’n identificeerbare hoofdpersoon is. Zolang hij met zijn vrouw en dochtertjes op de vlucht is, werkt het uitstekend. Hij wil zijn gezin beschermen. Zijn dochter huilt: “I want my blanket!”. Paniek. Machteloosheid. Je voelt met hem mee. Was zijn gezin maar de hele film bij hem gebleven, dan had je op het puntje van je stoel gezeten.
Maar vrouw en kinderen worden in de film al vrij snel gedumpt, zodat Lane zijn stedentrip maken kan. En vanaf dat moment wordt zijn personage juist minder identificeerbaar. Hij schijnt bij de VN een soort manusje-van-alles-bij-crisissituaties te zijn, maar waarom hij mee moet wanneer paratroopers de viroloog Dr. Fassbach naar Zuid-Korea begeleiden, is een raadsel. Lane treft onderweg verschillende reisgenoten – een Israëlische soldate, bijvoorbeeld – maar met géén van hen bouwt hij een band op. Kortom: Lane begint als de herkenbare vader die zijn gezinnetje probeert te beschermen, maar krijgt gaandeweg de allure van een action figure. Inzetbaar voor elke willekeurige missie, tot je verveeld bent geraakt.
Steven Soderbergh bewees in CONTAGION trouwens dat het wél kan, een film met verschillende vertelperspectieven. Hij sprong van land naar land, van Matt Damon naar zakenvrouw Gwyneth Paltrow, van Laurence Fishburne als het hoofd van het Centrum for Disease Control, naar Kate Winslet als epidemiologe, van Marion Cotillard van de World Health Organization naar internetblogger Jude Law… Niet alle personages waren even sterk, maar ze waren in elk geval sterker en interessanter dan Gerry Lane. Soderbergh maakte de wereldwijde gezondheidscrisis zo bovendien veel tastbaarder.
En laten we wel wezen: zo fragmentarisch had WORLD WAR Z niet eens hoeven worden. De film speelt zich af in welgeteld vier landen. Het moderne bioscooppubliek, dat gewend is aan televisieseries vol complexe subplots en fake found footage, had een film-equivalent van Brooks documentfictie best aangekund. Hollywood onderschat het publiek dus weer eens, koos voor de klassieke Hero’s Journey en vergat waartoe die ook al weer moest leiden: een filmervaring die je deel maakt van het verhaal.
Want óók als je accepteert dat de film zich concentreert op de avonturen van Lane alleen, valt op hoe klungelig de zoektocht naar patient zero wordt gemotiveerd. Lane reist af naar Zuid-Korea, terwijl een telefoontje had volstaan. Daar ontmoet hij een lid van de CIA, die hem vertelt dat hij in Israël moet zoeken. In Israël vertelt iemand van de Mossad hem dat hij in India wezen moet. Hij gelooft iedereen op zijn woord. Het is dus een geluk bij een ongeluk dat een vliegtuigcrash hem recht voor de deur deponeert van een onderzoeksinstituut in Wales voor de ontknoping van WORLD WAR Z. Voor een onderzoeker die van onschatbare waarde schijnt te zijn voor de VN, vertonen Lanes omzwervingen alle verschijnselen van een kip zonder kop. Roep dat-ie naar India moet en hij belandt in Wales.
Max Brooks koos Zuid-Korea, Israël en Zuid-Afrika natuurlijk ook niet voor niets uit als de decors van zijn zombie-epos. Zuid Afrika en de Slag bij Yonkers bewaren de makers ongetwijfeld voor de aangekondigde sequel, maar het blijft bizar dat de Stalinistische dictatuur in Pyongyang of de Palestijnse kwestie niet meer dan terloops genoemd worden in deze film. Lane bezoekt dé grote politieke brandhaarden van de wereld, maar WORLD WAR Z doet er niks mee. Dit is één van de meer subtekstloze, a-politieke zombiefilms. Opnieuw: een onderschatting van het publiek. Zelfs The Walking Dead durft meer issues aan te snijden.
Wees dan consequent: vergeet George A. Romero en omarm het werk van RESIDENT EVIL’s Paul W.S. Anderson. Dat is precies wat Damien Lindelof deed, de man die één jaar voor release in huis gehaald werd om WORLD WAR Z van een nieuw einde te voorzien. De nieuwe finale is in alle opzichten anders dan de rest van de film – wég is de epische schaal – en hangt op een slimmigheidje dat bij mijn weten in het boek niet voorkomt, maar het voorziet de film tenminste wél weer van een zenuwslopende slotakte.
De kunst van de boekadaptatie in een notendop: wie het niet aandurft een nieuw verhaal op een nieuwe manier te vertellen en zich ook niet wil branden aan sociaal commentaar, kan beter gewoon lekker eng doen met vleesetende zombies in een slecht verlicht lab of een vloedgolf aan ondoden. In WORLD WAR Z werkt dát tenminste wel.
Di: Universal. (BE: 3 juli, NL: 4 juli) Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 3 juli 2013.
