TGIF | Het is komkommertijd, en Hedwig is een beetje linkjesmoe. Daarom deze week een iets andere Thank God It’s Friday… over de olifant in de kamer.
Dan heb ik het over Dumbo, nou ja, Disney. Het huis van de muis kwam op twee manieren in het nieuws deze week – misschien kan dat ook niet anders, als je door het opslokken van andere bedrijven zo’n kolos bent geworden.
Het eerste nieuws was de rechtszaak die Scarlett Johansson aanspande. Volgens ScarJo is ze door de gelijktijdige release van het meermaals uitgestelde BLACK WIDOW in de bioscoop en op Disney+, die inging tegen de termen van haar contract, geld misgelopen. Toen Disney weigerde te onderhandelen volgde de stap naar de rechter. Disney’s reactie was snel en fel. Hoe durfde Scarlett! Nota bene tijdens een verschrikkelijke en langdurige pandemie, en terwijl ze al 20 miljoen had verdiend! Een reactie waar Kevin Feige naar verluidt niet blij mee was, en die door ondere andere Time’s Up als seksistisch werd aangemerkt.
Nu is het natuurlijk moeilijk om medelijden op te brengen voor een Hollywoodster als Johansson, aan wie het helemaal niets ontbreekt. Dat er films op streamingdiensten worden uitgebracht is over het algemeen heel verstandig, zolang bioscopen nog niet voor (iedereen) veilig zijn (al speculeerde Forbes over andere mogelijke redenen om niet langer uit te stellen). Maar Sarah Marrs slaat in dit essay de spijker op zijn kop: dit is een conflict tussen een bedrijf en ‘labor’ – en in deze context is Johansson een arbeider. Een heel rijke, maar juist daarom ook een van de weinigen die in de rechtbank een kans maakt tegen een partij als Disney… in tegenstelling tot andere werknemers van wie Disney het contract negeerde. Werknemers die waarschijnlijk heel nieuwsgierig het verdere verloop zullen afwachten.
Eerlijk gezegd was ik verbaasd over hoe veel bijval Scarlett Johansson online kreeg. Een trend van de laatste tijd is dat bedrijven en ‘brands’ tegenwoordig even fanatieke volgers hebben als acteurs en regisseurs – misschien wel meer. Het statement van Disney leek in ieder geval deels bedoeld om het leger Marvel-maniakken zich tegen Johansson te laten keren, maar het leek niet echt te lukken.
Misschien komt dat doordat de meest rabiate fans het al druk hadden met een andere, oudere vijand: Martin Scorsese. En dit keer had de arme man niet eens iets gezegd! Dat de hele Marvel vs. Marty-discussie voor de zoveelste keer (zie deze TGIF van alweer bijna twee jaar geleden) werd opgerakeld was dit keer te wijten aan James Gunn, die in een insinueerde dat Scorsese’s uitspraken destijds een cynische pr-stunt waren om THE IRISHMAN te promoten (?). Gunn tweette later dat hij Scorsese bewondert, maar het slechts op één punt met hem oneens is: ‘That films based on comic books are innately not cinema.’
Tsja. Als dat nou ook was wat Scorsese destijds zei. Maar dat is niet zo. Hij had het specifiek over MCU-films… en BLACK WIDOW-regisseur Cate Shortland, die het kan weten, is het met hem eens dat MCU-films toch wel echt iets aparts zijn. En zoals Matt Zoller Seitz terecht opmerkte op Twitter, was het niet per se omdat die films gebaseerd zijn op stripboeken. Het cruciale punt is vooral is dat ze primair een product zijn. De ‘auteur’ is een corporatie.
Zoals Seitz later als afsluiting schreef: ‘I’m not ready to accept that corporations are the great artists of today. I don’t really ever see myself accepting that.’ (Hier trouwens nog iets moois uit de reacties.)
Nu heb ik een instinctief verzet tegen de neiging om een strak onderscheid te maken tussen ‘hoge’ en ‘lage’ kunst, of het nu gaat om literatuur vs. lectuur of cinema vs. film. Het wordt al snel snobistisch, waardoor sommigen juist ook aarzelen om de filmgeschiedenis en/of het filmhuis in te duiken. Bovendien is het een illusie dat alles zo strak te categoriseren is: de ‘volkscultuur’ van vroeger die weet te overleven wordt regelmatig later ingelijfd in de canon van verantwoorde werken. Bovendien denk ik dat er veel waardevolle analyse te doen is (en fascinerende stukken te schrijven zijn) over allerlei soorten cultuur die niet als ‘kunst’ geclassificeerd worden – inclusief de MCU-films.
Ik heb dus niet de neiging om uitspraken te doen over wat er nu precies wel of niet in aanmerking komt voor de naam ‘cinema’, en het lijkt me juist goed dat er allerlei films zijn die allerlei verschillende dingen proberen (en weten) te bereiken. Ook op het gebied van superhelden: ik heb me best vermaakt met LOKI, en tegelijkertijd besefte ik daardoor ook weer hoe goed die ene aflevering van WATCHMEN over determinisme en vrije wil was.
Maar doordat Disney zoveel opslokt en zo machtig is, is er wel steeds meer van hun ‘product’. Steeds minder dat meer durft, meer schuurt, meer uitdaagt. Erger nog: aan de discussie kun je zien dat Disney een flink gedeelte van het publiek heeft weten te conditioneren om alleen maar meer van hetzelfde te willen, en alles dat meer (of zelfs gewoon: een andere) ambitie heeft te wantrouwen. Te behandelen als een vijand. Woedend te worden als iemand ook maar milde kritiek levert.
Daarom ook hoop ik dat Johansson wint. Niet voor haar. Maar omdat een beetje tegenwicht voor Disney me uiteindelijk voor alle filmliefhebbers een goede zaak lijkt.
