TGIF | Geen zonlicht, niet nat laten worden en niet voeren na middernacht. Nee, we hebben het niet over The Gremlins en zelfs niet over internettrollen, maar over het machtige mediaconglomeraat The Walt Disney Company. Wanneer hebben we het Huis van de Muis zo groot laten worden?
GREMLINS III komt er trouwens wel aan, hoor. Het script is af. Ik vrees alleen dat ik verder niet zo veel verse linkjes voor je heb in deze TGIF. Dat de premièredatum van seizoen 8 van GAME OF THRONES bekend is gemaakt; de echte fans zullen het ongetwijfeld al weten. Ik was deze week vooral geïntrigeerd door recettes en marktaandelen.
Ik was vorige week namelijk op de nieuwjaarsreceptie van de Filmdistributeurs Nederland (FDN) en de Nederlandse Vereniging van Bioscopen en Filmtheaters (NVBF) in Pathé Tuschinski. Veel filmjournalisten vermijden dit zakenfeestje van de bioscoop- en filmdistributiebranche, maar zij hebben ongelijk. Het is namelijk een belangrijke momentopname. Want we kunnen met z’n allen wel dénken van alles te weten over de belangrijkste filmontwikkelingen; maar wordt dat ook gestaafd door harde cijfers? Mijn favoriete moment van de receptie is daarom al jaren de toespraak van Hajo Binsbergen, bestuurslid van de FDN en managing director van Warner Bros. Hij zet de belangrijkste cijfers over bioscoopbezoek en recette op een rij, schetst de grote ontwikkelingen en doet voorspellingen. Als je wilt weten welke kant het op gaat met de film: vergeet Bored Panda en Den of Geek; luister naar Hajo. Om met Bill Clinton te spreken: ‘It’s the economy, stupid!’
Eerst het goede nieuws: het blijkt dat 3D in Nederland voorzichtig op zijn retour is, al voor het derde jaar op rij. De cijfers vertellen verder dat filmtheaters, in vergelijking met de klassieke bioscoop, in opmars zijn (een groei van 8,4% ten opzichte van het totale bezoek), maar ze tonen ook de verschrikkelijke monocultuur in ons polderlandje: slechts 20 films zijn verantwoordelijk voor bijna 40% van de totale bioscooprecette. Wie denkt dat posthorror, diversiteit en franchise fatigue de grote trends van 2018 waren zal daar in de top 20 van 2018 niet zo heel veel bewijs voor vinden.
Ook opvallend: een daling van het totale bioscoopbezoek (zo’n 8% ten opzichte van vorig jaar) en een daling van het aantal beschikbare stoelen (voor het eerst in tien jaar, zo’n 3.000 stoelen minder) en tegelijkertijd een stijging van de recette: 312 miljoen euro, dat is zo’n 12 miljoen euro meer dan vorig jaar. Dat kan natuurlijk maar één ding betekenen: we betalen meer. De gemiddelde ticketprijs steeg naar €8,75 euro, een verhoging van 4,3% ten opzichte van 2017 en zelfs ruim 40% meer dan in 2001. Mensen schijnen bereid te zijn extra te betalen voor DeLuxe-, VIP-, 4DX- en 4DM-stoelen.
Meer inkomsten dus. En als je bedenkt dat 2017 al een recordjaar was – met 36 miljoen verkochte kaartjes het hoogste bezoekersaantal sinds 1966 – dan mag je gerust concluderen dat de Nederlandse bioscopen weinig te klagen hebben. Eigen fouten niet in aanmerking genomen: ik vond het wel een beetje flauw dat Hajo niets zei over de onvoorstelbare blunder die Pathé Nederland vorig jaar 19 miljoen euro kostte. De opmars van Netflix en andere VOD-platforms gaat dus vooral ten koste van de dvd- en blu-rayverkoop, maar niet van het bioscoopbezoek. Mensen die, zoals ik, vinden dat films op het grote doek horen kunnen tevreden zijn.
Veel van deze constateringen mag je waarschijnlijk wel doortrekken naar 2019: een hoog en tamelijk stabiel bioscoopbezoek, meer DeLuxe-, VIP-, 4DX- en 4DM-gedoe en duurdere kaartjes. Ook voor bioscoopkaartjes geldt voortaan het BTW-tarief van 9%. (Wel goed om te weten: die BTW gaat voornamelijk naar de productie van Nederlandse films en subsidies voor o.a. De Filmkrant,) Maar, voorspelde Hajo ook: ‘2019 wordt vooral het jaar van Disney.’
The Walt Disney Company grijpt de macht. Het bedrijf nam in 2006 Pixar over, in 2009 Marvel, in 2012 Lucasfilm en de daarbij behorende Star Wars-franchise. Vorig jaar kocht het concurrent 21th Century Fox, en daar gaan we het komende jaar de gevolgen van merken. Nederlandse cijfers kon ik niet vinden, maar voor de VS en Canada berekende Statista in juli dat Disney zal groeien van een marktaandeel van 16,23% naar 27,78%: al bijna twee keer zo groot als de grootste concurrent, Warner Bros. Gelet op de titels blaast Disney ook in Nederland de concurrentie finaal van de kaart komend jaar : CAPTAIN MARVEL en DUMBO in maart, AVENGERS: ENDGAME in april, ALADDIN (mei), TOY STORY 4 (juni), THE LION KING (juli), ARTEMIS FOWL (augustus), FROZEN 2 (november) en STAR WARS 9 (december). Tegenover dat blockbuster-geweld maken alleen UPI met SPIDERMAN: FAR FROM HOME, MEN IN BLACK: INTERNATIONAL en TOP GUN 2, en Warner Bros. met THE LEGO MOVIE en GODZILLA II: KING OF MONSTERS nog een kans.
Wat gaat dat voor ons genrefans betekenen? Bekijk de lijst met voor 2019 aangekondigde titels nog eens: de boekverfilming ARTEMIS FOWL is de enige waarbij nog enig artistiek risico genomen wordt. De rest: (live action) remakes en sequels. Disney Animation en Disney Pictures hebben in het verleden prachtige films gemaakt, maar kenden tussen pakweg 1973 (ROBIN HOOD) en 1989 (THE LITTLE MERMAID) ook een serieuze creatieve droogte van bijna vijftien jaar. Wanneer een filmgigant de markt zó opslokt ontstaat hoe dan ook het risico op verstikking en eenzijdigheid.
Dit artikel in NRC Handelsblad benadrukt de positieve kant: Disney is ‘zich bewust van zijn verantwoordelijkheid’ wat betreft inclusiviteit. Prima, maar de eerste verantwoordelijkheid is toch nog altijd goede films te maken. A WRINKLE IN TIME en BLACK PANTHER bewezen dat diversiteit geen garantie is voor goede films of, in het tweede geval, originele verhaallijnen. Ik zit niet in het kamp van de alt-right-trollen die roepen dat Disney uit feminazi’s bestaat (oh, goodie, straks gaan ze ook nog roepen dat ze de GHOSTBUSTERS-discussie gewonnen hebben); ik wil alleen liever écht mooie en diverse verhalen. ‘I want to see an Obi Wan-film,’ roept deze mijnheer in een poging Disney miljarden te bezorgen én de tot op het bot verdeelde STAR WARS-fans weer bijeen te brengen. Willen we dat echt? Meer van hetzelfde? Ik heb genoeg van de bekende hero’s journey-sjablonen, de eendimensionale helden (m/v) en de risicovrije ‘positive role models’. Ik word veel blijer van Karyn Kusama, die de antiheldin omarmt. Disney CEO Bob Iger ziet ‘opportunities’ nu ook AVATAR, X-MEN, FANTASTIC FOUR, DEADPOOL, KINGSMEN en PLANET OF THE APES in het bezit van Disney komen; ik zie alleen shared universes, cross-sequels en hard cash. Wordt 2019 het jaar waarin de verveling met al die creatieve armoede dan eindelijk ook bij het grote publiek toeslaat? Ik zeg: fanboys, grow up. Wanneer ze er een themapark van maken zijn je helden dood.
Je kunt natuurlijk zeggen dat de markt gewoon zijn werk doet. Dat dit is wat het grote publiek wil. Vraag en aanbod. Maar de realiteit van het monopoliekapitalisme is anders: het aanbod creëert de vraag. Forbes berekende dat er in de VS jaarlijks 8 miljard dollar wordt uitgegeven aan filmproductie, en nog eens vier miljard aan filmmarketing. Het idee dat de films zo goed zijn dat ze zichzelf verkopen, is een hardnekkige illusie. Disney is in staat honderden miljoenen uit te trekken om films te marketen waarvan jij en ik nog niet eens weten dat we ze willen. Let er maar eens op: de recensies van M. Night Shyamalans GLASS zijn negatief (what the fuck is your problem with M. Night Shyamalan, de Voogd? Lees mijn GLASS-recensie), maar een constant bombardement van trailers op TV en internet creëert alsnog voldoende vraag – in elk geval voor dat allesbeslissende eerste weekend. En draai het ook eens om: hoeveel mensen zullen tussen alle advertorials, product placement, influencers en gewone buzz nog horen van 3 FROM HELL, de nieuwe film van Rob Zombie, of Neil Jordans GRETA? Zonder een substantieel marketingbudget zijn films kansloos.
In september 2019 gaat ook Disney+ van start in Amerika, de streamingdienst die de concurrentie met Netflix, Apple en Amazon moet aangaan. Of en wanneer Disney+ naar Nederland komt is nog niet bekend, maar zeker lijkt me dat ze in de strijd om de kijker al hun ‘properties’ in de strijd zullen gooien. Netflix vertoont nu nog Marvel-films, DC-films en Netflix Orginals naast elkaar. Dat zal snel afgelopen zijn wanneer Disney ‘zijn’ titels exclusief gaat aanbieden. In 2019 gaat de streaming war pas echt beginnen. Reken er maar op dat je meerdere streamingsabonnementen naast elkaar zult moeten nemen als je alles wilt zien. Al die peperdure overnames, marketingcampagnes en oorlogen om marktaandelen moeten natuurlijk wel door iemand betaald worden.
Wie vrolijken me op? Angus Scrimm en Paul Verhoeven! Paul is zijn nieuwe film BENADETTA aan het opnemen: ‘Ze zeggen dat ze het een eer vinden om met mij te werken, en dat is lief, maar ik denk ook: we wachten het nog maar even af.’
Fijn weekend allemaal!
