TERRA INCOGNITA |In het Groot-Brittannië van de jaren zeventig produceerden niet de Hammer studio’s de beste horror, maar de overheid met haar angstaanjagende public information films. Hele generaties raakten behept met levenslange trauma’s.
Een heuvel bij zonsopgang, zwart afgetekend tegen een wolkenlucht waarachter die zon nog net schuilgaat. Silhouetten van zes kinderen, verkleed als indianen, verspreiden zich over de kam van de heuvel. Boven hun hoofden verschijnt de filmtitel in grote gele westernletters: APACHES. Het volgende moment stormen de zes de heuvel af, op weg om hun spel voort te zetten op de dichtstbijzijnde boerderij. Op gezette tijden wordt er weggesneden naar de voorbereidingen van wat in de voice-over van een van de kinderen een ‘feest’ heet te zijn. Maar niet heus. Het is een familiebijeenkomst na de begrafenis van de verteller die, evenals vier van de andere kinderen, tijdens het geravot op de boerderij om het leven zal komen. Vijf doden in 26 minuten. Platgewalst onder rupsbanden, verdronken in de gierput, geplet door een omvallend hek, vergiftigd door het drinken van een bestrijdingsmiddel, met tractor en al een ravijn in gereden.
APACHES is FINAL DESTINATION avant la lettre; gemaakt in opdracht van het Britse Central Office of Information (COI) en een van de beruchtste voorbeelden van een Public Information Film (PIF). Het Britse equivalent van onze eigen (vroegere) Postbus 51-spotjes bestond al sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog, maar in geen periode namen de scare tactics van een zorgelijke overheid zulke groteske vormen aan als in de jaren zeventig. Vergeet niet, dit is het land van Hammer horror en folk horror, van sagen en legenden, waar de lust tot griezelen in de nationale identiteit ligt verankerd. En waar de spreekwoordelijke tere kinderziel blijkbaar maar tegen een stootje moet kunnen.
Want films als APACHES (1977), tussen de twintig en dertig minuten lang, ratelden op een doordeweekse schooldag lustig door de projector. Zachte heelmeesters maken stinkende wonden, moet het motto zijn geweest waarmee de overheid haar jongste onderdanen tot oplettende burgers wilde kneden. En dus mocht de doelgroep best met de neus in die stinkende wonden zelf worden geduwd.
Bijna even hoog genoteerd als APACHES in de lijst van macaberste PIF’s ooit staat LONELY WATER (ook wel DARK AND LONELY WATER) uit 1973, waarin een in zwarte monnikspij gehulde figuur toekijkt hoe een stel kinderen bij een plas water gevaarlijke toeren uithaalt. Ook gemaakt in opdracht van het COI, maar dan als ‘filler’: een gratis uitgezonden televisiespotje. Dat je een trauma kunt oplopen van een filmpje van krap anderhalve minuut is onwaarschijnlijk, maar het moet gezegd dat de makers zich tot het uiterste inspannen. De stijl is Sam Raimi ten tijde van de eerste EVIL DEAD, de stem van Pietje de Dood – want hij is het natuurlijk die aan de waterkant op de eerste uitglijder staat te wachten – is die van Donald Pleasence. ‘I am the spirit of dark and lonely water, ready to trap the unwary, the show-off, the fool…’ En dat vijf jaar voor Pleasence’ vermaarde onheilstijding in HALLOWEEN: ‘Death has come to your little town, sheriff.’ Alleen in dit geval overleven de kinderen het en toont de Dood zich, met een verbolgen ‘I’ll be back, I’ll be back’, een slechte verliezer.
LONELY WATER-regisseur Jeff Grant bleef een relatief onbekende, maar John Mackenzie, regisseur van APACHES, zou in 1980 de film regisseren die, mét GET CASRTER (Mike Hodges, 1971), wordt beschouwd als de beste Britse gangsterfilm aller tijden: THE LONG GOOD FRIDAY. In 1981 maakte Mackenzie nóg een PIF voor het COI: SAY NO TO STRANGERS, waarvan de portee zich laat raden, al is het toch even schrikken als we een dan 24-jarige Timothy Spall zien opduiken als kinderlokker!
De naam John Krish zal bij de meeste lezers geen bel doen rinkelen. In eigen land heeft de Brit daarentegen een degelijke reputatie als regisseur van bedrijfsfilms, documentaires, de minor sciencefiction classic UNEARTHLY STRANGER (1963) en enkele afleveringen van de destijds ook in Nederland (als De Wrekers) populaire tv-serie The Avengers (1961-1969). Binnen het genre van de public information film is Krish dé man, met één legendarische ‘filler’ op zijn conto en een verbijsterend surrealistische waarschuwingsfilm die de kijkertjes moest behoeden voor gevaarlijk gedrag op en rond het spoor.
Om te beginnen met die eerste; In SEARCHING (1974) dwaalt de camera nog geen minuut door het door brand verwoeste interieur van een woonhuis. Op de geluidsband klinken, letterlijk en figuurlijk als een echo van het drama, de stemmen van de vermoedelijk omgekomen bewoners, terwijl het POV-shot ten overvloede wordt begeleid door off-camera gehijg. ‘Keep matches away from children,’ luidt de moraal. Prima, maar mogen we dit filmische hoogstandje daarnaast ook even aanprijzen als onbedoelde inspiratie voor de onafzienbare rij puffende psychopaten uit slasher-films?
‘Omdat ik de nodige kinderen in mijn oeuvre overhoop heb gereden, stond ik al gauw bekend als Doctor Death.’ Aan het woord is Krish, die zijn eerste slachtoffertje maakte in THE SEWING MACHINE (1973). Terwijl haar moeder de laatste hand legt aan een naaiwerkje, steekt een meisje rennend de straat over. ‘One car is enough,’ waarschuwt de commentaarstem – te laat. In DRIVE CAREFULLY DARLING (1975) is het geen kind, maar de automobilist die zijn roekeloze gedrag met de dood moet bekopen. Opnieuw zette Krish de POV-troef in, ditmaal als stand-in van de man achter het stuur. Ondertussen liggen in de controlekamer in diens hoofd drie in het wit geklede mannen, Ego, Brein en Geheugen, met elkaar in de clinch.
In 1977 maakte Krish zijn meesterwerk, THE FINISHING LINE, waarvan de verhaallijn zich ontspint in de fantasie van een jochie dat zit te luieren op een spoorbrug. Onder begeleiding van opgewekte fanfaremuziek onderwerpen scholieren zich in teams aan vier tests, waarbij het de bedoeling is telkens net op tijd aan een aanrijding met een langs razende trein te ontsnappen. Wanneer ze zich als makke schapen een donkere tunnel in laten dirigeren, is de body count niet te overzien. Het 21 minuten lange THE FINISHING LINE werd om begrijpelijke redenen al gauw uit roulatie gehaald en vervangen door ROBBIE (Ronald Dunkley, 1979) een softere variant met slechts één slachtoffer en twee geamputeerde voeten.
Zelf vond Krish zijn aanpak zeldzaam effectief. Toen de moeder van een scholiere zich beklaagde bij het schoolhoofd omdat haar dochter na het ondergaan van THE FINISHING LINE door vreselijke nachtmerries werd geteisterd, nodigde de man haar uit om zelf te komen kijken. Nadat ze de film had gezien veranderde ze, alweer volgens Krish, op slag van mening. ‘Ze was dankbaar omdat ze besefte dat die nachtmerries ervoor zorgden dat het kind nooit meer op het spoor zou durven spelen, precies zoals ik het bedoeld had.’
Zou Krish niettemin boete hebben willen doen door in zijn volgende film een dode juist weer uit het graf te laten komen; niet in een horrorfilm, maar in het samen met Peter Sykes geregisseerde JESUS (1979)? Hoe dan ook, dit zoetsappige reli-drama is een merkwaardig buitenbeentje in Krish’ filmografie, dat als religieuze propaganda nog een enorm verspreidingsgebied zou kennen. Na te zijn geflopt in de bioscoop werd de film rap opgepikt door de Amerikaanse evangelische organisatie Campus Crusade die er wereldwijd uitstekende stichtelijke zaken mee deed. Naar verluidt bereikte JESUS, ondertiteld in 760 talen, twee miljard kijkers. Tussen haakjes: Peter Sykes kennen we natuurlijk van het Hammer-nakomertje TO THE DEVIL A DAUGHTER (1976).
Op de voorlaatste dag van 2011 sloot het COI zijn deuren en namen particuliere instellingen het op zich de burger middels mediacampagnes op het recht pad te houden of te brengen. De glorietijd van het genre was natuurlijk al veel langer voorbij. De cultus die in de loop der jaren rond de golden age van de PIF was onstaan, bloeide en bloeit daarentegen als nooit tevoren.
Een van de meer actieve fans is Richard Littler, de man achter de satirische blog Scarfolk Council, over het fictieve Britse stadje Scarfolk waar de klok ergens in de jaren zeventig stil is blijven staan. Littler vult zijn blog met bizarre nep-mededelingen van de Scarfolk Council Public Information, zoals: ‘If you suspect your child has rabies, don’t hesitate, shoot.’ Twee boeken over de Scarfolk-mystificatie zijn er inmiddels verschenen en een tv-serie is in de maak. En ja, ook Littler werd geïnspireerd door THE FINISHING LINE; hij beschouwt zijn werk als ‘de volgende logische stap’. Maar hoe bont Littler het ook maakt, voorlopig kan niets tippen aan het sadistisch universum van de public information-film zelf, dat buiten de strenge Britse filmcensuur om, honderdduizenden in zijn greep kreeg. Als bron van levenslange trauma’s. Of als liefdevol gekoesterd guilty pleasure.
Dit artikel verscheen voor het eerst in Schokkend Nieuws #141, dec/jan 2019/2020. Copyright: Phil van Tongeren.
