I.M.| De iconische character actor Yaphet Kotto is overleden. Door zijn lengte (bijna twee meter) en typische indringende blik was hij een indrukwekkende verschijning in elke film waarin hij opdook. En dat waren er nogal wat.
Kotto’s lange carrière kende een traditionele start. Op zijn zestiende begon hij een theaterstudie in New York, en slechts een paar jaar later stond hij al op Broadway. In de jaren zestig vertrok hij naar Hollywood. Via een een aantal kleine rolletjes in de toentertijd mateloos populaire westernseries als BONANZA en DEATH VALLEY DAYS kreeg hij daar voet aan de grond. Hij vond zelfs nog gelegenheid zichzelf te regisseren in vergeten lowbudgetthriller THE LIMIT (1971).
Het succes van SWEET SWEETBACK’S BAADASSSSS SONG (Melvin Van Peebles, 1971) en de daaropvolgende blaxploitation-hype opende vele deuren voor Afro-Amerikaanse acteurs. Zo ook voor Kotto: hij kreeg top billing naast toenmalige superster Anthony Quinn in rauwe binnenstadsthriller ACROSS 110 STREET (Barry Shear, 1972). Zijn rol als strikte politieagent Pope zou de basis vormen voor veel van zijn latere rollen. In Larry Cohens zwartkomische home invasion-klassieker BONE (1972) speelde hij de titelrol. Een zwarte crimineel wil een wit echtpaar in Beverly Hills beroven, in een vooruitstrevende en gedurfde sociale satire.
Zijn mainstream doorbraak volgde een jaar later. Eon Productions stond op het punt Roger Moore te lanceren als de nieuwe James Bond en voor zijn eerste avontuur zocht de studio een manier om in te haken op de heersende tijdsgeest. Blaxploitation was het genre du jour op dat moment, en LIVE AND LET DIE (Guy Hamilton, 1973), met z’n plot over een Caraïbische drugsdealer uit Harlem die voodoopraktijken gebruikt om zijn positie te versterken, paste perfect binnen deze trend. De film was een succes, en Kotto’s rol als Dr. Kananga/Mr. Big (de eerste zwarte Bondschurk) zette voor hem de deur open voor meer groot studio werk. Maar eerst volgde nog een reeks blaxploitationfilms, waaronder genreklassieker TRUCK TURNER (Jonathan Kaplan, 1974), met Isaac Hayes en Nichelle Nichols, en de controversiële slavernijfilm DRUM (Steve Carver, 1976).
De acteur sloot de jaren zeventig af met mogelijk zijn meest beroemde en gelauwerde film, Ridley Scotts ALIEN (1979). Hoewel zijn aandeel slechts een bijrol in een uitstekend ensemble betrof, wilde hij naar eigen zeggen zo graag gecast worden dat hij een veel beter betalend project liet schieten. Hij en Harry Dean Stanton vormen als kibbelend monteursduo diep in de buik van ruimtesleepboot USCSS Nostromo het kloppende hart van de film, een cynisch maar warmbloedig tegenwicht voor de berekenende pragmatiek van de officieren en wetenschappers aan boord.
Na wat meer prestigieus werk in gevangenisdrama BRUBAKER (Stuart Rosenberg, 1980) en het nooit commercieel uitgebrachte OTHELLO (Liz White, 1980) (waarin Kotto de eerste zwarte acteur was die de titelrol op film speelde) bestonden vrijwel de gehele jaren tachtig voor Kotto uit genre-werk en gastrolletjes in televisieseries. Deze tijd was ook gelijk zijn meest productieve, met op een gegeven moment wel vijf films per jaar. Een reeks vigilante-thrillers, waaronder FIGHTING BACK (Lewis Teague, 1982) en EYE OF THE TIGER (Richard C. Sarafian, 1986), werd afgewisseld met horror (o.a. PRETTYKILL (Kaczender, 1987)) en sci-fi (o.a. WARNING SIGN (Hal Barwood, 1985)), maar echte uitschieters bleven uit.
Tot aan het einde van het decennium, toen hij zich staande (en rennende) hield naast Arnold Schwarzenegger in THE RUNNING MAN (Paul Michael Glaser, 1987) en Robert De Niro in MIDNIGHT RUN (Martin Brest, 1988). Begin jaren negentig vond hij een fijne oudedagvoorziening door een vaste rol in de veel geroemde politieserie HOMICIDE: LIFE ON THE STREET (1993-1999). Daarnaast was het verder vooral schnabbels in weinig memorabele ondersteplank-pulpfilms wat de klok sloeg. Hoewel, de echt toegewijdde Freddy Krueger-fans zullen hem mogelijk nog herinneren als Doc in FREDDY’S DEAD: THE FINAL NIGHTMARE (Rachel Talalay, 1991). In 2008 ging hij met pensioen, hoewel hij in 2014 nog voiceover werk heeft gedaan voor het alom bejubelde computerspel ALIEN: ISOLATION. Toch nog pieken op je hoogtepunt.
Yaphet Kotto is 81 geworden.
