ESSAY | Nu TWIN PEAKS na 25 jaar weer terugkeert van weggeweest, zijn de verwachtingen hooggespannen. Krijgen we eindelijk de antwoorden op de vragen die de fans zich al die jaren al stellen? Want we moeten niet vergeten dat TWIN PEAKS eindigde met een aantal fikse cliffhangers. TWIN PEAKS: FIRE WALK WITH ME maakte de hele situatie nog ingewikkelder.
Mocht je TWIN PEAKS en TWIN PEAKS: FIRE WALK WITH ME na al die jaren nog steeds niet gezien hebben, wees gewaarschuwd! Dit essay bevat spoilers.
Toen FIRE WALK WITH ME in première ging op Cannes werd de film weggefloten. Recensenten waren niet mals, en ook de toen net doorbrekende Quentin Tarantino was verbolgen. “…David Lynch had disappeared so far up his own ass that I have no desire to see another David Lynch movie [soon]. (…) And you know, I loved him. I loved him”. Die reactie raakt aan een gevoel dat veel recensenten deelden: ze voelden zich verraden.
TWIN PEAKS eindigde met Agent Cooper in een penibele situatie, waarbij zijn ziel was overgenomen door een malafide entiteit; en een aantal andere personages verkerend op de grens van leven en dood. Het was een artistiek statement van Lynch, die afstand nam van de serie voor een groot gedeelte van de tweede helft van het tweede seizoen en na ruzies met de studio besloot de serie te eindigen zoals hij het zelf wilde. Ongeacht de wensen van de fans. Toen de film werd aangekondigd wilden fans uitsluitsel, en wel nu, verdomme. David Lynch weigerde: hij maakte met FIRE WALK WITH ME bewust een prequel, die zich grotendeels afspeelt vóór de serie, en die ingaat op de traumatische laatste dagen van menselijke MacGuffin Laura Palmer. De katalysator van de serie krijgt nu haar eigen verhaal en wordt daarmee gehumaniseerd.
Dat is niet het enige wat Lynch voor ogen lijkt te hebben. Hij wil ons met FIRE WALK WITH ME in de schoenen plaatsen van Laura en ons laten voelen wat een traumatische ervaring is. Gezien de reacties op de film lijkt hij daar goed in geslaagd. De dingen waar de mensen boos over waren bij FIRE WALK WITH ME, namelijk de warrige plot, het uitblijven van de geijkte personages en humor, de duistere toon, het gebrek aan uitsluitsel; het zijn allemaal manieren waarop de film trauma simuleert.
Iedereen die ooit aan een posttraumatische stressstoornis heeft geleden, waaronder ikzelf, zal erkennen dat na het trauma het alledaagse niet meer gewoon lijkt. Dingen die je voor lief nam en die eerst een baken van veiligheid waren, hebben een sinistere ondertoon gekregen en kunnen paniekaanvallen triggeren. Of het nou een bepaald liedje is of een bepaald woord of beeld, de meest normale dingen kunnen opeens doen denken aan het trauma. De veilige omgeving is geperverteerd en omgeven door een rottende onderlaag.
In FIRE WALK WITH ME beginnen we in een geperverteerde versie van dit universum. Agent Cooper is in geen velden of wegen te bekennen, en daarvoor in de plaats krijgen we twee FBI-agenten die slechts in de verte iets van zijn brille hebben. Ze bezoeken een dorp dat lijkt op het gelijknamige dorp dat we in TWIN PEAKS zo goed leerden kennen, inclusief personages die qua omschrijving iets weghebben van de beroemde seriepersonages: de in blauw geklede blonde uitbaatster van een cafĂ©, de onnozele politieagent, de eigenaardige secretaresse, de stabiele maar eigenzinnige sheriff. Hier is echter de rot ingetreden: de uitbaatster van het cafĂ© is morsig, met gele tanden, rokerige stem en een onplezierige botheid, de eigenaardige secretaresse is een venijnige vrouw en de onnozele politieagent een eersteklas hork. Hun baas, de sheriff, is een luie en malafide persoonlijkheid. TWIN PEAKS it ain’t.
En dan plots, na een half uur, verdwijnt de agent, volgen er een handvol scènes met Agent Cooper en bevinden we ons in het verhaal van Laura Palmer, in een bestek van vijf minuten. De whiplash in sfeer- en plotelementen is zo abrupt, dat Lynch bewust de kijker van zijn stuk lijkt te willen brengen. Er is geen vaste grond onder de voeten meer, wat een ander kenmerk is van de traumatische blik op de wereld. Een paniekaanval in beeld en geluid.
FIRE WALK WITH ME slaat de kijker verder uit balans door het gebrek aan ‘closure’. Een trauma is vaak niet uit te leggen. Waarom verkracht Leland Palmer zijn eigen dochter? Waarom doet haar moeder niets? Waarom lijkt niemand Laura Palmer te kunnen helpen? Laura zal geen antwoorden krijgen. De wereld is hard, naar en onzeker. Mensen zijn slecht en machteloos. David Lynch simuleert dit gevoel van ontworteldheid en het verziekte wereldbeeld dat volgt na een trauma door geen antwoorden te geven, plotlijnen door elkaar te husselen en ons diep in de ervaring van Laura te storten. We kunnen niet wegkijken als zij zich verliest in zelfdestructief gedrag en vervolgens vermoord wordt.
Net zomin als we antwoorden krijgen op het waarom van Laura’s lijden, weigert Lynch ons antwoorden te geven over het lot van Agent Cooper, Audrey Horne en consorten. Audrey Horne is een grote afwezige. Cooper komt in het plot voor als een boodschapper uit de toekomst, maar blijft gevangen. Annie Blackburn keert wel terug, maar als Laura’s visioen van een lijk, een voorbode op Laura’s eigen dood en tegelijkertijd een later slachtoffer van Bob. De antwoorden die we krijgen zijn naargeestig en voor de rest tasten we in het duister. Wij worden daarmee in een vergelijkbare positie geplaatst met Laura: we komen niet veel te weten, en alles wat we te horen krijgen hadden we liever niet willen weten.
De warrige plotelementen, waarbij tijd en ruimte door elkaar lopen zoals hierboven beschreven, zijn ook een weerspiegeling van traumatische herinneringen. Herinneringen waarvan flarden soms terug komen drijven in het heden, maar dingen soms ook volledig weggedrongen zijn. Lynch simuleert dit door verhaallijnen en tijden door elkaar heen te knippen en hiaten aan te brengen. We hebben flashbacks in flashbacks; het heden, toekomstvisies en geesten uit het verleden worden door elkaar geknipt. Het verliezen van grip; de duistere toon; de destructie van de plot (vergelijkbaar met de zelfdestructie van Laura en sommige lotgenoten): al deze elementen maken van Laura’s lijden een audiovisuele ervaring. De kijker krijgt een homeopathische verdunning voorgeschoteld van wat het is om getraumatiseerd te zijn. Quentin Tarantino voelde het zeker: He “loved David Lynch”, en ervaarde FIRE WALK WITH ME als een persoonlijke steek in de rug. Een licht traumatische filmervaring dus.
Dat Lynch trauma in de film op Ă©Ă©n lijn stelt met (pijnlijk) entertainment zien we ook in de constant terugkerende televisieruis. Bijna elke tv vertoont op den duur witte sneeuw, iets wat we ook al zien in de optiteling. De boodschap lijkt duidelijk: TWIN PEAKS is voorbij, nu volgt de ruis. Elke keer dat er momenten van hevig trauma zijn, of momenten waarbij het plot abrupt wordt ‘kapotgemaakt’, keert die ruis weer terug. We zien deze nadat de FBI-agent spoorloos verdwijnt en weer als Agent Phillip Jeffries (een cameo van David Bowie) verdwijnt. We zien de lucht veranderen in ruis tijdens een paniekaanval van Laura Palmer. We zien Leland in een flashback een televisie met ruis kapotslaan met een bijl voordat hij Teresa, zijn eerste slachtoffer, te lijf gaat. Televisieruis staat gelijk aan trauma. FIRE WALK WITH ME, datgene wat gebeurt nadat de televisieserie is afgelopen, derhalve dus ook.
Trauma valt te helen met tijd. Soms gaan er jaren voorbij, en opeens denk je niet meer zo vaak aan het leed dat je is aangedaan. Nu wordt FIRE WALK WITH ME steeds vaker op waarde geschat, misschien ook wel omdat er tijd overheen is gegaan. Tegenwoordig zijn er veel critici en fans die de film hoog hebben zitten, waaronder filmmaker James Gray (THE LOST CITY OF Z): “I haven’t seen a movie in the last thirty years, in America, which so asks us to understand and be in the shoes of a person suffering so profoundly. It’s a thing of beauty.” De film maakt mensen zonder PTSS bekend met trauma, wat belangrijk is, want hoe meer het praten over psychiatrische problemen genormaliseerd wordt, hoe makkelijker het is hulp te krijgen en te bieden. FIRE WALK WITH ME biedt daarnaast ook catharsis voor (voormalige) slachtoffers. Sheryl Lee, die Laura Palmer speelde, vertelde in een interview hoe er regelmatig mensen naar haar toe komen die een doorbraak bereikten door hun verhaal en ervaringen in de film te zien. Waar TWIN PEAKS als serie het televisielandschap veranderde, daar verandert FIRE WALK WITH ME ook levens.
Vind je dit een goed artikel? Steun Schokkend Nieuws! Onze onafhankelijke website bestaat dankzij vrijwillige schrijvers en enthousiaste, gulle lezers. Iedere donatie is welkom en helpt ons te investeren in meer interviews en bijzondere filmverhalen. Bedankt!
