TENTOONSTELLING | Van bijzondere objecten moet Andrei Tarkovsky – The Exhibition, van 14 september t/m 6 december te zien in filmmuseum Eye in Amsterdam, het niet hebben. Toch kunnen liefhebbers van de Russische cineast hun hart ophalen bij de tentoonstelling. Niet om wát er te zien is, maar om hoe het getoond wordt.
Tarkovski (1932-1986) maakte slechts zeven films, maar dat kleine oeuvre is een grote schat. Eye vertoont ze allemaal. Hoewel thuis zeer genietbaar, ervaar je Tarkovski’s werk pas echt als je je in de bioscoop door zijn beelden laat verzwelgen. Zoals hij zelf stelt, in een citaat dat in de expositieruimte op de muur staat: ‘It seems that the cinema-goer has so lost the capacity simply to surrender to an immediate, emotional aesthetic impression, that he instantly has to check himself, and ask: Why?’ Dat waarom, dat kun je het beste uitschakelen tijdens het kijken. Tarkovski’s poëtische films hebben een overweldigende kracht, maar dan moet je je er wel aan overgeven. Wat Eye in de tentoonstelling doet met die films, dát is de voornaamste reden ernaar toe te gaan.
Want wat er aan scenario’s en brieven tentoongesteld ligt, tja, dat is niet zo bijzonder. Wellicht dat superfans onder de indruk zijn dat ze kijken naar het échte script van STALKER, mét notities in pen, maar dat heb je vrij snel gezien. Zeker als je geen Russisch leest, want niets wordt vertaald. Een aan Tarkovski gerichtte briefkaart van collega Akira Kurosawa is ook een aardigheidje. Hier is het ontbreken van een vertaling in het Nederlands of Engels nog vreemder: er staat enkel bij het kaartje dat Kurosawa de door ziekte getroffen Tarkovski een spoedig herstel wenst. Als je dat kan vertellen, waarom dan niet gewoon dat hele kaartje vertalen? Wie het Russisch en het Japans beheerst, heeft dus wat meer te lezen.
Maar goed, het gaat bij Tarkovski in de eerste plaats om de beelden. Zijn polaroids laten zien wat er mogelijk is met zo’n cameraatje, mits je beschikt over gevoel voor compositie en vooral licht. Er zitten wat kiekjes tussen die eerder bedoeld lijken voor een persoonlijk plakboek, maar ook uit die foto’s blijkt dat Tarkovski niet in staat was beeld te schieten zonder artistieke waarde.
Belangrijkste onderdeel van de expositie zijn echter de films. Daarvan worden op grote doeken lange fragmenten vertoond, in loops. Sommige films hebben twee of drie doeken naast elkaar, met verschillende fragmenten. Zo kijk je drie scènes uit ANDREJ ROEBLJOV (1966) of STALKER (1979) tegelijk. Uitleg over de keuze voor de fragmenten wordt niet gegeven, zodat de bezoeker volledige vrijheid heeft zich over te geven aan de beelden. We ontdekken beeldrijm en composities die in de film zoals hij oorspronkelijk vertoond werd nooit te zien was. Zo wordt de expositie zelf een kunstwerk.
Dat de expositieruimte van Eye zeer donkergrijze muren en vloeren heeft, is voor elke tentoonstelling prettig (in een donkere ruimte zijn mensen minder snel geneigd hard te praten), maar de kracht van die keuze wordt hier pas echt duidelijk. Je kunt rustig een half uur of langer op een bankje gaan zitten en STALKER kijken in deze ‘nieuwe versie’. Wie niet heel bekend is met Tarkovski zal er waarschijnlijk weinig aan vinden. Maar als afsluiter van een Tarkovski-dag of -week of -maand in Eye biedt de expositie een frisse blik op zijn werk.
