IFFR | Een feministische western uit Indonesië: MARLINA THE MURDERER IN FOUR ACTS is een van de aanraders van het International Film Festival in Rotterdam. Schokkend Nieuws sprak met regisseuse Mouly Surya.
Marlina (Marsha Timothey) is onderweg naar het politiebureau en ze neemt een hoofd mee: het afgehakte hoofd van Markus, haar verkrachter. De plot van MARLINA THE MURDERER is eenvoudig, maar de nuances zitten in de uitvoering. In de subtiele manier waarop de patriarchale structuren op het eiland Soemba worden onderzocht en in de portrettering van Marlina en de andere vrouwen die ze onderweg tegenkomt. Dat maakt het wat trage MARLINA natuurlijk tot een typische IFFR-film, maar de prachtige cinematografie van Yunus Pasolang en de Morricone-achtige soundtrack van Yudhi Arfani en Zeke Khaseli doen ook onmiddellijk aan de Italiaanse western denken – en dat zou Schokkend Nieuws-lezers toch moeten interesseren.
MARLINA THE MURDERER is de derde film van Mouly Surya. Ze maakte eerder FIKSI (2008), een soort ‘Alice in Wonderland met een vrouwelijke stalker’ en het blinde-studentesdrama WHAT THEY DON’T TALK ABOUT WHEN THEY TALK ABOUT LOVE (2013). De positie van vrouwen lijkt centraal te staan in de films van Surya. MARLINA… geeft het beeld van een samenleving waarin seksueel geweld alledaags is. ‘Tonight you’ll be the luckiest woman,’ kondigt Markus (Edy Fedly) de verkrachting doodleuk aan in het begin van de film.
‘MARLINA is een film, dus je moet er op een bepaalde manier naar kijken,’ nuanceert Mouly Surya, ‘maar de realiteit is wel heel verontrustend. Niet alleen in Indonesië, maar in heel Azië wordt van vrouwen verwacht dat ze in hun onderdanige rol blijven zitten. Deze dingen gebeuren in heel Indonesië, niet alleen op de eilanden. En net zoals in het Westen is het een misdaad die het nieuws nauwelijks haalt. Men vindt vrouwenlichamen, naakt, in de goot… Dat is afschuwelijk.’
Heb je de film uit kwaadheid gemaakt?
‘Nee. Ik was heel terughoudend eerst. Het is een moeilijk onderwerp. Weinig mensen willen erover praten, zelfs de slachtoffers niet. Maar het idee van overleven sprak me aan. Het idee dat Marlena en die andere vrouwen vechten. Hun kracht als vrouwen. De vriendschap tussen Marlina en Novi, die zwanger is, vind ik boeiend. Ik vind dat vrouwen te vaak onderling vechten. Deze film is hoe ik geloof dat een vrouwenvriendschap zou moeten zijn. De ene vrouw kan de andere inspireren. Ik hoop dat dat is wat de film kan doen voor andere vrouwen.’
Het verhaal werd je, als ik goed begrepen heb, door een andere regisseur aangereikt, Garin Nugroho, die in 2006 OPERA JAWA regisseerde en hier vrij bekend is.
‘Deze film is letterlijk in mijn schoot gevallen. We zaten in de jury van een filmfestival en opeens kwam hij naar me toe. Heel spontaan. En hij gaf me dat verhaal van een verkrachte vrouw met een afgehakt hoofd op weg naar de politie. Ik wist eerst niet hoe te reageren. Hij zei: “Ik e-mail je de synopsis wel.” Mijn vaste producent snapte er ook helemaal niks van. “Garin gaf je een verhaal?! Laat lezen!” Hij was op slag verliefd. We waren bezig met een andere film, maar hij zei: “Dit wordt onze derde film.” Ik was zelf wat voorzichtiger, want mijn vorige films waren allemaal gebaseerd op een eigen idee. Maar ik vertrouwde op zijn oordeel. Toen het script klaar was, wist ik dat dit het beste script is dat ik ooit geschreven heb. Omdat het iemand anders’ idee was, had ik een soort objectieve afstand. Ik ontdekte dat ik dat, verrassend genoeg, juist heel prettig vond. Maar toen stierf mijn vader, een paar weken voordat we gingen draaien, en dat werd uiteindelijk de manier waarop ik me écht met de film verbonden ben gaan voelen. Het is een film over overleven, maar ook over treurnis en rouw.’
Waarom heb je het de vorm van een western gegeven?
‘Het verhaal kon alle kanten op, maar ik had iets nodig om het me eigen te maken. Ik ben een stadsmeisje. Ook al ben ik Indonesisch, voor mij staat het leven op dat eiland heel ver van me af. Door er een western van te maken wordt het toegankelijker. Voor het publiek ook, denk ik. Je herkent het. Het geeft je een bekende geur. Dat idee is als vanzelf ontstaan. Ik was op Google Images aan het kijken naar foto’s van het eiland. In het regenseizoen is het eiland helemaal groen, zoals de rest van Indonesië, maar in het droge seizoen is het zoals je het ziet in de film. Ik dacht meteen: western. Dat landschap gaf me dus het eerste idee, maar toen ik ernaartoe ging zag ik op het vliegveldje zo’n verbodsbord met een rode rand staan: verboden machetes mee te nemen. Oké, dacht ik, dat is wel heel erg het wilde westen.’
Hebben jullie alles op Soemba geschoten?
‘De exterieurs. De interieurscènes hebben we in een studio in Jakarta gedaan. Het is veel leuker om op Soemba te schieten dan in zo’n claustrofobische studio. Op het eiland geniet je van de zon en de landschappen.’
Heel andere film, maar door dat afgehakte hoofd denk je natuurlijk ook meteen aan BRING ME THE HEAD OF ALFREDO GARCIA.
‘Die ik nog niet gezien heb! Ik ken Sam Peckinpah natuurlijk wel, maar die film moet ik nog inhalen. Toen ik erover hoorde, dacht ik: moet ik hem wel gaan zien? Ik wacht wel tot mijn film af is’
Hebben je cameraman Yunu Pasolang en jij heel veel research gedaan naar westerns?
‘Nee, we zijn meer afgegaan op de dingen waaraan je meteen denkt als iemand ‘western’ zegt, zoals die fata morgana-scène. Ik wilde ook niet letterlijk iets kopiëren. De eerste film waaraan ik dacht, was trouwens DEAD MAN (1995) van Jim Jarmusch. Ik was er tijdens de opnames ook nog niet helemaal uit. Het was nog niet veel meer dan een ruw idee. Ik had ook de Japanse samoeraifilms in mijn hoofd, dat zijn natuurlijk eigenlijk ook westerns.’
Natuurlijk. Heb je dan ook naar LADY SNOWBLOOD gekeken? Of enkele van de bekendere rape-revengefilms?
‘Ik heb er lang geleden een paar dingen van gezien, maar nee. Ik zie MARLINA ook niet als een wraakfilm eigenlijk. De film gaat over overlevingskracht. Het idee om de camera helemaal niet te bewegen kwam van die Japanse films. Ik wilde dat Aziatische classicisme. Tijdens een van de production markets waaraan ik deelnam noemde iemand ook nog het beroemde schilderij Judith en Holofrenes, met die onthoofding. Daar heb ik heel goed naar gekeken: de schilderijen uit de barok, misschien nog wel meer dan naar spaghettiwesterns.’
De muziek van Yudhi Arfani en Zeke Khaseli is dan wel weer heel nadrukkelijk Morricone.
‘Dat is inderdaad de sterkste link. Het idee om er westernmuziek van te maken kwam pas aan het einde van de montage. We hebben zelfs nog gespeeld met het idee om er walsmuziek onder te zetten. Dat zou een heel andere film geworden zijn (lacht). Als je goed luistert, kun je de walsjes nog wel een beetje horen. En de Indonesische instrumenten, die het dan toch een beetje anders maken.’
Je eerste film, FIKSI, schreeef je samen met Joko Anwar, die dit jaar ook op het IFFR is met de horrorfilm SATAN’S SLAVES. Ik herinner me ook DEAD TIME: KALA (2007) van hem, een soort fantasy-noir. De mensen die de muziek bij je film maakten werkten ook samen met The Mo Brothers (MACABRE). Leeft de genrecinema in Indonesië?
‘Horror is bij ons heel populair bij het grote publiek, dus we maken er misschien wel vier of vijf per jaar. We hebben natuurlijk ook heel veel griezelige folklore. Jullie hier in het Westen maken geen horror zoals wij in Azië: vooral de Japanse horror is zo griezelig! Maar ik weet niet of ik het zou willen. Ik geloof niet in geesten, dus dat is al een tekortkoming in mijn karakter. Er zijn veel goede genrefilms, natuurlijk, pure genrefilms, maar het wordt veel interessanter als de lijnen beginnen te vervagen. Een van mijn eerste filmliefdes op de filmschool was Stanley Kubrick. Ik ben er dol op hoe hij ieder genre beoefende en mengde: THE SHINING, 2001: A SPACE ODYSSEY. Dat is inspirerend.’
Als onze lezers aan Indonesië denken, dan denken ze waarschijnlijk als eerste aan twee films die niet door Indonesiërs gemaakt zijn: THE RAID…
“…en THE ACT OF KILLING.”
Precies. Hebben die films iets veranderd voor het filmklimaat in Indonesië?
‘Nee en ja. Er zijn veel documentairemakers in Indonesië, maar THE ACT OF KILLING kwam wel van een heel speciale plek. Dat is niet iets wat een Indonesische regisseur snel zou willen doen of veilig zou kunnen doen. De hele aftiteling stond vol anonieme personen. Na THE RAID realiseerden we ons dat dit soort vechtfilms een van de unieke dingen is van onze cinema. Sindsdien blijven we actiefilms maken. Er komen er nog een heleboel. Maar het is moeilijk om Gareth te evenaren. Hij is een uitstekende regisseur, die ook in zijn actiescènes drama creëert. Dat is iets wat veel andere Indonesische regisseurs nog moeten leren. Een rollercoaster ride maken is niet zo makkelijk.’
MARLINA THE MURDERER gaat vanaf 15 februari in de Nederlandse bioscopen draaien. Hoe was de release in je eigen land? Indonesië heeft een strenge censuur.
‘Er zijn ongeveer vijftien seconden uitgeknipt: stukjes van de verkrachtingsscène. Marcus’ billen, die zijn gesneuveld (lacht) De acteur was helemaal van: “Wat?! Nee! Iedereen moet mijn billen kunnen zien!” De onthoofdingsscène is gebleven, maar de close-ups van het hoofd werden weggehaald. Mijn twitter liep helemaal vol na de première. Heel veel mensen vonden de film fantastisch. Sommige anderen vinden de film te traag. Ik denk dat ze superhelden gewend zijn. “Dan hebben jullie mijn tweede film niet gezien,” tweette ik terug. “Die is nog veel trager!”(lacht). Er was ook een interessant commentaar op een Islamistische blog. Die man vond de film erg goed, erg onderhoudend, maar moslimvrouwen moesten de film vooral maar niet te letterlijk nemen. Haha! En ik vind het heerlijk om daar dan weer tegenin te gaan!’
MARLINA THE MURDERER is nog op 30 januari en 1 februari te zien tijdens het International Film Festival Rotterdam. De film draait vanaf 15 februari in de bioscoop. Distributie: Periscoop Film. Copyright: Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 29 januari 2018.
