Afgelopen zondag op het Imagine Film Festival en vanaf 24 mei in Nederlandse filmtheaters: het prachtig gefilmde, surrealistische sprookje NOVEMBER. Regisseur Rainer Sarnet vloog vanuit Estland naar Amsterdam en Schokkend Nieuws sprak met hem.
NOVEMBER samenvatten valt niet mee. Het is een liefdesverhaal – boerenmeisje Liina is verliefd op dorpsjongen Hans, Hans is stapel op een Duitse barones – maar de film is vooral gezegend met allerlei bizarre creaturen uit de Estlandse folkore: weerwolven, heksen, duivels, levende doden en vooral… de kratts. Sarnets vierde film is gebaseerd op Rehepapp, een boek van Andrus Kivirähk waarvan er in 2004 een kwart miljoen werden verkocht.
‘Rehepapp was een instant bestseller,’ vertelt Rainer Sarnet in de bovenfoyer van het EYE filmmuseum. ‘Kivirähk baseerde zijn boek op Estlandse sprookjes. Oma’s verhalen voor het slapengaan. Tegelijkertijd schreef hij een sociale satire en een deconstructie van die sprookjes. Hij benadrukt dat al die verhalen vooral om hebzucht draaien, om stelen en bedriegen. Mijn film is een beetje anders. Bij mij draait het vooral om de ziel: je ziel verkopen, leven zonder ziel, verlangen naar een ziel… Er zit een animistische geest in mijn film. Alles heeft een ziel: iedere steen en iedere boom.’
Wat zijn kratts?
‘Die komen ook uit de Estlandse mythologie. Ze bestaan uit oude gereedschappen, takken, alles wat je rond het erf kunt vinden. Onze designer vond in de garage een oude fiets en maakte van het zadel het hoofd van een kratt. Dat is weliswaar niet erg 19de-eeuws, maar dat is wel zoals het hoort. Oude, gevonden voorwerpen. De meester geeft zijn bloed om de kratt tot leven te wekken en de kratt moeten stelen of werken voor zijn meester. In feite hebben ze hetzelfde karakter, ze delen hun ziel. Wanneer Hans verliefd wordt en zijn ziel aan de sneeuwpop geeft, begint de sneeuwpop ook over de liefde te praten.’
De openingsscène met de kratt en de koe vind ik echt fantastisch.
‘We hebben marionetten gebruikt. De draden hebben we achteraf verwijderd. Zo krijg je het juiste gevoel van zwaartekracht. Ik probeer 3D animatie te vermijden, ik wil niet dat de visual effects alle aandacht trekken. Ik wilde ze onhandig, ruw, zoals echte plattelandswezens. We hebben verschillende poppen gebruikt. De kleinste was iets van 30 centimeter. De andere was zo groot als de koe, want die kratt moest met de koe kunnen interacteren. Dat kostte wel de nodige moeite.’ (lacht)
De film zit vol verrukkelijk bizarre ideeën. Hoe zit het nou met die levende doden in de sauna?
‘Grootmoeder was als klein meisje nieuwsgierig geworden en wilde weten wat de dode mensen in de sauna deden. Maar die wilden niet bespied worden. Daarom, toen ze door het raam naar binnenkeek, waren ze veranderd in kippen.’
Waren er, behalve het boek en de folklore, nog filmische inspiraties?
‘Ik had drie referenties. DEAD MAN van Jim Jarmusch, omdat het in zwart-wit is, over de Amerikaanse native culture gaat en ook een mystieke reis is. Daarnaast de Chinese spookverhalen en als derde: het werk van de Armeense filmregisseur Sergej Paradzjanov. Hij heeft een manier van verhalen vertellen die me erg aanspreekt. Beeld voor beeld. Dat heb ik ook geprobeerd.’
Je director of photography, Mart Taniel, won twee prestigieuze prijzen met het prachtige zwart-wit camerawerk. Hij won een prijs in Tribeca en een award van de American Society of Cinematography.
‘Ja. We werkten nauw samen. Het was voor het eerst dat ik alle details vooraf bediscussieerde. We tekenden samen het storyboard. Ik was geïnspireerd door de Estlandse fotograaf Johannes Pääsuke die rond de 19de eeuw een antropologische fotoreportage maakte van hoe de mensen toen leefden, in kleine boerderijen met hun dieren. Foto’s bevatten destijds nog heel veel zilver, en dat betekent dat het licht in die foto’s een beetje anders is. Magisch. Dat hebben we geprobeerd na te maken. De film is aan de ene kant heel realistisch en natuurgetrouw en aan de andere kant heel mooi en surreëel.’
Liina en Hans worden gespeeld door jonge, debuterende acteurs. Onze lezers zullen waarschijnlijk alleen Dieter Laser herkennen, want hij speelde de waanzinnige geleerde in THE HUMAN CENTIPEDE.
‘Hahaha! Heb je die gezien?’
Jazeker. Jij ook?
‘Ja! Hahahaha! Dieter was heel geconcentreerd. Hij stuurde me ook verschillende ideeën toe. Die scène waarin je ziet hoe iemand zit te kakken en zijn kak onder de bladeren begraaft: dat was Dieters idee. Dieter is een echte decadent, een Duitse decadent.’
Ik las een paar Amerikaanse recensies en veel mensen hadden dezelfde reactie als ik: NOVEMBER ziet er schitterend uit, maar je verliest de draad van het verhaal een beetje. Moet je de Estlandse mythologie niet kennen om de film echt op waarde te kunnen schatten?
‘Nee, daar heeft het niks mee te maken. Het is een mythe. Er is de liefde, er is de dood en er is een leven na de dood. Ik denk dat iedereen dat kan begrijpen. Het gaat mij vooral om de flow, de film is als een gedicht. Het verhaal zweeft een beetje, als een vogel. Zo heb ik het gemaakt, en zo zou het publiek er naar moeten kijken. Als poëzie.’
De film is gemaakt in een coproductie met Polen en Nederland. Dat laatste zorgt er denk ik voor dat – best bijzonder voor dit soort films – NOVEMBER vanaf 24 mei ook in de Nederlandse filmtheaters te zien zal zijn.
‘Echt? Ik wist dat niet. In de VS hebben ze hem ook gedraaid, in Los Angeles. Dat is nogal verrassend. Ze zeggen: omdat het over hebzucht gaat en wij weten in Amerika alles over hebzucht.’ (lacht)
Dat brengt me meteen op mijn laatste vraag. NOVEMBER was Estlands inzending voor de Academy Awards dit jaar, maar werd niet geselecteerd. Ben je daar überhaupt mee bezig: internationaal of Amerikaans succes?
‘Nee! Absoluut: nee! Ik wil vrij zijn. Ik wil kunnen doen wat ik wil. Mijn volgende film gaat over Russisch-orthodoxe monniken in een klooster. Ik weet dat het niet voor een groot publiek is. Ik wil vreemde grappen kunnen maken. Ik ben geïnteresseerd in mythologie, mystiek, religie, surrealisme. Dat is mijn kopje thee. Ik ben blij dat ik dat kan doen, dat er mensen zijn die het steunen in Estland of Nederland. Dat is alles, dan ben ik gelukkig.’
NOVEMBER draaide op 15 april op het Imagine Film Festival. Cinemien brengt de film vanaf 24 mei uit in de Nederlandse bioscoop.
