IMAGINE 2019 | Onzinnig en onmogelijk of inspirerend en enkel extreem onwaarschijnlijk? In detective-documentaire FINDING TOM BOMBADIL zoekt Joost van de Loo zijn favoriete fictieve personage in de echte wereld. ‘Hoe meer je van het universum afweet, hoe minder gek het eigenlijk is.’
Jaren geleden, op een festival in de woestijn van Nevada, ontmoette film- en reclamemaker Joost van de Loo een man. Hij kreeg een onverklaarbaar blij gevoel, dat hem herinnerde aan het gevoel dat hij als kind had bij het lezen van J.R.R. Tolkiens The Lord of the Rings. Hij vertelde de man dat hij hem sterk deed denken aan zijn favoriete personage uit dat boek, Tom Bombadil. De man bleek muzikant, hield erg van de natuur en woonde samen met zijn vrouw in de Blue Ridge Mountains. Tijdens de reis naar huis kwam Van de Loo op de gedachte: ‘Misschien was het hem wel. Niet alleen iemand die op hem leek, maar misschien was het hem écht.’
Deze ontmoeting leidde, na een zoektocht van drieënhalf jaar, tot de documentaire FINDING TOM BOMBADIL, die vrijdag 19 april in wereldpremière gaat tijdens Imagine. Daarbij vertelt Joost van de Loo over zijn zoektocht, zijn onderzoeksmethoden en de verschillende Tom Bombadils die hij in vijf werelddelen op het spoor kwam, met hulp van zo’n tweehonderd mensen, waaronder researchers, wetenschappers en professoren.
Ik zeg het maar gelijk: een fictief personage vinden in de echte wereld, dat kan toch helemaal niet?
Joost van de Loo: ‘Dat zeggen mensen, inderdaad. Maar ik ga er vanuit dat het niet onmogelijk is, slechts extreem onwaarschijnlijk. Eén van mijn adviseurs in de film is statisticus prof. David J. Hand, schrijver van het boek The Improbability Principle. Hierin stelt hij dat extreem onwaarschijnlijke dingen iedere dag gebeuren en hoe meer je van het universum afweet, hoe minder gek het eigenlijk is. Daarbij werd ik geïnspireerd door de Britse spy writer John le Carré. Hij vertelt in zijn memoires, in het hoofdstuk Bumping into Jerry Westerby, dat hij naast zich in het Raffles Hotel in Singapore een man ziet staan; een personage dat hij zelf had gecreëerd voor Tinker Tailor Soldier Spy. Het was niet alleen iemand die er op leek, het wás hem gewoon. Het was de meest ongelofelijke ontmoeting uit zijn hele schrijversleven en hij is zelfs bevriend geraakt met die man. Toen ik dat las, dacht ik aan die man in de woestijn en besefte ik me: ‘Ja maar wacht eens even, dit kan gewoon echt!’ (lacht) Toen ben ik begonnen met zoeken.’
Waar en hoe begin je dan?
‘In Londen heb ik een aantal keer een summer school gevolgd aan de Centre of Investigative Journalism. Ik leerde de storybased inquiry methode, waarmee je de uitkomst van een onderzoek je al volledig voorstelt; je werkt een hypothese uit van wat je denkt dat je gaat vinden. Omdat mijn onderzoek toewerkt naar een ontmoeting met iemand die allerlei eigenschappen bezit, stelde ik eerst een profiel op en vulde thuis een hele muur met informatie over Tom Bombadil. Mijn eerste bron was Tolkien, maar ik kreeg ook hulp van schrijvers Auke Hulst en Marc Veerkamp, die ervaring hebben met adaptaties. Onze gedachte: hoe zou Tom Bombadil nu leven op basis van wat we over hem weten uit Tolkien? Op wat voor plek zou hij leven, hoe zou hij met zijn belastingaangiftes omgaan?’
Wat was de volgende stap, toen je het profiel eenmaal had?
‘Je kijkt naar welke dingen jou raken, waar je achteraan wilt. Eén van de schrijvers had bijvoorbeeld het vermoeden dat Tom Bombadil wel eens in Dar es Salaam kon wonen, dus hebben we in ons netwerk gezocht of we daar iemand kennen. Dat klinkt misschien random, maar ik ontdekte al snel dat het niet per se gaat om dat je vooraf al zeker weet of iets klopt. We zijn immers op zoek naar iets extreem onwaarschijnlijks. Het belangrijkste is dat je in beweging komt en een richting kiest die enige waarschijnlijkheid oplevert. Je kunt beter naar Tom Bombadil zoeken in de natuur in Tanzania, dan in hartje Shanghai.’
Is dat waarom je jezelf ‘holistische detective’ noemt?
‘Ja, in essentie wacht je tot er iets gebeurt waarnaar je wilt handelen, en zo zet je een ketting van toeval in gang. Maar: bij iedere stap gebruik je steeds je journalistieke skills en ga je met de mensen die je ontmoet wel serieus om als bron. Dus aan de ene kant stel je je helemaal in op de onnavolgbaarheid van het heelal, en aan de andere kant ben je een degelijke onderzoeker.’
Hoeveel potentiële Toms heb je gevonden, en waar?
‘We hebben veertien kandidaten serieus bekeken. We zijn in Georgië geweest, Italië, Duitsland, Denemarken, Engeland, het noorden van Finland, op de Shetlandeilanden, in de VS in Oregon, Washington en Baltimore, in Nieuw-Zeeland, Zuid-Korea en Nederland, natuurlijk. En op afstand in Tanzania, IJsland en India. In India heeft een researcher bijvoorbeeld stiekem met een telefoon in de bus gefilmd. Op basis daarvan besloten we om er niet naartoe te gaan, hoewel die Indiase kandidaat in eerste instantie erg Tom Bombadillerig leek. Dat kwam eigenlijk goed uit, want het is een vrij kostbaar project.’
Kijk je door zoveel toeval, en door er met zo’n open blik in te staan, zelf ook anders tegen de wereld aan?
‘Ik ben me vooral gaan realiseren dat de wereld een plek is waar de meest ongelofelijke dingen gebeuren. Dingen die je normaal alleen in films en boeken aantreft. Life is stranger than fiction – ik geloofde dat al een beetje, maar nu ondervind ik het aan den lijve. Ik heb veel meer een soort fantasyperspectief op de wereld gekregen – zonder dat ik gek ben geworden.’ (lacht)
De grote vraag is natuurlijk: heb je Tom Bombadil gevonden?
‘We komen héél dichtbij. Maar eigenlijk is de zoektocht pas net begonnen (lacht) – na drieënhalf jaar, inderdaad. Imagine is het begin van een wereldwijde tour langs festivals waar we mensen oproepen om mee te zoeken. Want als je kijkt naar hoe groot de wereld is, hoeveel ontmoetingen er kúnnen zijn, dan zijn veertien kandidaten en tweehonderd mensen die zoeken nog helemaal niets!’
En als je hem uiteindelijk vindt?
‘Weet je, als verlegen student spoorde ik mezelf aan om er op uit te gaan, en kwam ik er achter dat ik gewoon heel graag mensen ontmoet. Tom Bombadil ontmoeten zou de ultieme ontmoeting zijn. Natuurlijk zou het wereldnieuws zijn als je een onsterfelijk wezen vindt, maar eigenlijk is dat aspect ervan voor mij meer bijzaak.’
.
FINDING TOM BOMBADIL
Vrijdag 19 april, 17:30
Imagine, EYE Amsterdam
Tickets en informatie
www.findingtombombadil.com