MINDHUNTER, de nieuwe Netflix-serie over het pionierswerk van de eerste FBI-profilers, is gebaseerd op de memoires van John Douglas. Schokkend Nieuws sprak met de man die seriemoordenaars aan de tand voelde.

Het is beslist niet de eerste keer dat John Douglas model staat voor een film- of romanpersonage. Zo is Jack Crawford, uit Thomas Harris’ boeken Red Dragon en The Silence of the Lambs, deels op hem gebaseerd. En toen profiler Will Graham in de tv-serie HANNIBAL een hersenvliesontsteking kreeg, was dat een directe verwijzing naar die keer dat Douglas de dood in de ogen keek. Na zijn jaren bij de FBI schreef hij samen met Mark Olshaker enkele memoires en andere non-fictieboeken over misdaad. De eerste twee, Mindhunter: Inside the FBI’s Elite Serial Crime Unit (1995) en Journey into Darkness (1997), vormden de basis voor de Netflix-serie. Hoewel hij niet zijn naam draagt, is het personage Holden Ford, de FBI-agent die in MINDHUNTER het idee krijgt om gewelddadige psychopaten te interviewen om erachter te komen hoe ze denken, de meest getrouwe fictieversie van John Douglas. Het werd tijd voor een realistische weergave van zijn werk, vindt Douglas. ‘Wat veel films en series verkeerd doen, is dit: die profilers doen alles’, zegt hij aan de telefoon vanuit zijn woonplaats Fredericksburg, Virginia. ‘Ze verrichten arrestaties, gaan langs de deuren, doen ondervragingen, lopen met getrokken pistolen rond. Ze nemen het hele onderzoek over! In werkelijkheid is moord iets voor de lokale politie. Je moet worden gevraagd. Je kunt niet zomaar binnenwandelen en de zaak overnemen.’

PURE MAZZEL

Sinds Hannibal Lecter zijn seriemoordenaars in Hollywoodfilms niet zelden bovenmenselijk intelligent en cultureel onderlegd. Ze spelen complexe spelletjes met de politie en laten op de plaats delict verwijzingen achter naar obscure Bijbelcitaten of barokke kunstwerken. De werkelijkheid is anders, zegt Douglas. Seriemoordenaars kunnen slim en manipulatief zijn, en ze weten soms lang uit handen van de politie te blijven, maar dat is vaak pure mazzel of een gevolg van krakkemikkig opererende opsporingsdiensten. Douglas wijst naar Ed Gein, de inspiratie voor PSYCHO’s Norman Bates: ‘De reden dat hij een tijdje z’n gang kon gaan, was omdat hij in Plainville, Wisconsin woonde, met driehonderd inwoners en weinig politie.’

Gein wordt in de terminologie van Douglas en zijn collega’s een disorganized killer genoemd, iemand die grotendeels spontaan handelt, zijn daden niet goed voorbereidt, zijn sporen niet zorgvuldig wist en het slachtoffer vaak mutileert. Vaak zijn het eenzame, stille types met een dominante moeder. Aan de andere kant van het spectrum vinden we de organized killer. Een goed voorbeeld is Dennis Rader, de BTK Killer, die in verschillende afleveringen van MINDHUNTER aan bod komt. Tussen 1974 en 1991 maakte hij minstens tien slachtoffers in en rond Witchita, Kansas. Hij werd pas in 2005 gepakt. Dat hij zo lang niet gepakt werd, was niet omdat hij bovenmenselijk intelligent was, aldus Douglas: ‘Rader was beslist geen genie. Hij had stom geluk dat hij na de moorden niet werd gepakt. Twintig jaar later begint hij echter weer brieven te schrijven naar de politie. Look at what the dumbass did: hij stuurt ze een floppydisk met slordig gewiste informatie die leidt naar de Lutherse kerk waar hij bestuursvoorzitter was!’

BULLSHIT

In MINDHUNTER is Holden Ford een jonkie wanneer hij begint met zijn pionierswerk, net als Douglas destijds. En net als Ford ondervond Douglas weerstand bij het uitproberen van daderprofilering bij gewelddadige misdaden. ‘Omdat ik jong was, vreesde de FBI voor mijn carrière. Eén blunder en het was afgelopen. Dan hadden ze me naar Montana gestuurd om veediefstallen te onderzoeken.’ Hoe zorgde hij er dan voor dat politiekorpsen zijn hulp accepteerden? ‘Je verkoopt jezelf nooit op voorhand. Je weet immers niet of je kunt helpen. Maar als je grip hebt op de zaak, dan laat je dat merken. Dan kun je twee dingen doen: je verlegt de focus van het onderzoek – which pisses them off royally, als je zegt dat ze in de verkeerde richting zoeken – of je bevestigt dat ze op het goede spoor zitten en helpt ze de juiste beslissingen te nemen. Als ik bij zo’n grote task force binnenkwam, zag ik die kerels denken: what is this bullshit? Maar niets is zo overtuigend als succes. Zodra je het bij het rechte eind blijkt te hebben, gaan mensen naar je luisteren.’

BITTAKER EN NORRIS

Over luisteren gesproken: in MINDHUNTER zit een scène waarin Ford zijn aspirant-collega Smith een geluidsopname laat horen. ‘Waar laat je hem naar luisteren?’, vraagt de door de wol geverfde Bill Tench. ‘Bittaker en Norris’, zegt Ford. We horen een ijselijk gegil wegsijpelen uit de koptelefoon van Smith die met opengesperde ogen en een bleek gezicht de bandrecorder stopzet. In werkelijkheid liet Douglas die geluidsopname horen aan acteur Scott Glenn die hij moest voorbereiden op zijn rol als Jack Crawford in THE SILENCE OF THE LAMBS. Hoe dat afliep, lees je in de volgende Schokkend Nieuws.  

In Schokkend Nieuws #129 een extra dikke special over seriemoordenaars in fictie en in het echt, met onder andere het complete, lange interview met John Douglas. Vanaf 8 december in de winkel en bij de abonnees!