IFFR | LITTLE JOE van Jessica Hausner heeft kenmerken van een horrorfilm. Maar verwacht geen gore, geen opbouw tot een explosie van geweld. We spraken met Hausner over publieksverwachtingen, moederschap en Japanse muziek.
De hoofdpersoon van LITTLE JOE is Alice. De rol leverde actrice Emily Beecham in Cannes de Gouden Palm op voor beste actrice. Alice heeft een plant ontworpen waarvan je gelukkig wordt. Ze noemt hem Little Joe, naar haar zoon. Net als de dinosaurussen in JURASSIC PARK kan de plant zich niet voortplanten. Maar waarom laat deze dan soms zoveel pollen los? En worden de mensen daaraan worden blootgesteld, inclusief zoon Joe, niet een beetje té gelukkig? Jessica Hausner staat ons te woord.
Het is niet de eerste excursie in genre-land: In de film HOTEL uit 2004 kwamen ook al thriller-elementen voor.
Ik heb ook wel het gevoel dat LITTLE JOE het kleine broertje is van HOTEL, omdat daarbij ook het idee was te doen alsof het een genrefilm is. In HOTEL is een hotelmedewerker verdwenen en voelt haar vervanger zich paranoïde. Bij een genrefilm verwacht je dat deze opbouwt naar een of ander gore-moment. Maar in beide films is de opluchting van de gore weggelaten. Als publiek kom je dan vast te zitten in een situatie waarbij je niet weet waar dreiging vandaan kan komen.
We wilden in HOTEL de angst wel opwekken, maar niet de verwachte conclusie of oplossing bieden. Ook niet in LITTLE JOE. Maar ik weet nog hoe ongelukkig het publiek was aan het eind van HOTEL, hoeveel mensen klaagden op internet, dat het een ‘JAWS zonder de haai’ was bijvoorbeeld. Toen besefte ik dat ik misschien iets te ver was gegaan door het publiek te verleiden met de belofte van een horrorfilm maar ze vervolgens geen payoff te bieden. Dus bij LITTLE JOE was ik me er bewust van dat ik een balans moest vinden tussen verleiding en, nou ja, verraad. Daarom heb ik vanaf het begin duidelijker gemaakt dat dit, naast een genrefilm, ook duidelijk een arthousefilm is. En je krijgt een antwoord, eigenlijk twee. In plaats van dat er geen conclusie is, moet je als publiek kiezen tussen twee mogelijke interpretaties.
Waren er nog filmische referentiepunten?
Alleen INVASION OF THE BODY SNATCHERS. Eigenlijk is het uitgangspunt van die film heel filosofisch: de onzekerheid over je geliefden. Daarom zitten er ook regels dialoog uit die film in LITTLE JOE. Daar stond ik echt op, want het was het startpunt van LITTLE JOE: ‘This is not the man I knew’. Daarachter ligt een heel voorkomende en existentiële ervaring, een angst die iedereen wel eens heeft gehad. Je denkt dat je iemand kent en van iemand houdt, dat je dicht bij iemand staat. Maar dan kom je er op een dag achter dat je misschien die persoon eigenlijk helemaal niet kent. Je weet niet echt wat hij of zij voelt en denkt.
Wilde je dat idee al vanaf het begin verkennen in de context van moederschap?
Nee, dat kwam geleidelijk. Eerst was er dat centrale idee. De volgende stap bij het bedenken van het verhaal was me afvragen wat het ergste zou zijn dat er mij kon gebeuren. Ik heb negen jaar geleden een zoon gekregen. Dus het ergst denkbare scenario was hem te verliezen. Of dat hij zou veranderen en niet meer van me zou houden, of ik niet meer van hem.
Alice heeft in feite twee kinderen: Joe en Little Joe.
Ja, dat ontwikkelde zich heel natuurlijk. Daarin zit ook de ambiguïteit van het moederschap nu. Moeders worden verscheurd tussen liefde voor hun kind en liefde voor hun vak, voor hun carrière. Dat is dan weer meer een maatschappelijk dan een filosofisch probleem. In Duitssprekende landen bijvoorbeeld (red: Hausner komt uit Oostenrijk) is nog steeds een heel ouderwets idee van moederschap. Mensen denken dat een moeder meer van haar kind moet houden dan van wat dan ook. Terwijl vaders ook van hun vak mogen houden. Ik zie mezelf daarom soms meer als een vader. Ik houd van mijn kind, met heel mijn hart, maar ik ben ook een toegewijd filmmaker. Dat is geen tegenstelling. Die tegenstelling komt van buitenaf, van mensen die vragen hoe ik zo hard kan werken als ik ook moeder ben.
Was het eigenlijk de bedoeling om mensen bang te maken? Of ze in ieder geval niet op hun gemak te laten zijn?
Um…
Laat ik het iets concreter maken: het sound design is heel uniek en verontrustend. Hoe kwam dat tot stand?
Ik voel een band met Japanse muziek in het algemeen. Het is zo vreemd. De harmonieën en de melodieën zijn anders dan bij westerse muziek. Soms klinkt het in onze oren als kattengeschreeuw. Het is zo anders dan wat wij verstaan onder ‘mooi zingen’. Teiji Ito, een Japanse componist, heeft muziek gemaakt voor twee of drie van de films van mijn favoriete filmmaker Maya Deren, waaronder MESHES OF THE AFTERNOON. Ik houd van die film en van de muziek. Deze zorgt voor een hele surrealistische en vreemde sfeer. Als je muziek gebruikt die uit een hele andere cultuur komt dan de setting van je film krijg je een interessante kloof die spanning veroorzaakt. Dat ondersteunt de angst en de emotie, maar het is ook gewoon lekker vreemd.
Tegelijkertijd wilde we dingen ook niet te serieus nemen. Zo moest de plant ook gewoon een beetje grappig zijn. Je moet een film als dit, waarin je belachelijke dingen aannemelijk wil maken, niet zonder ironie maken. Dus de plant is een soort Pinokkio als hij beweegt.
Was er ooit een verleiding om tóch lekker de horrorrichting in te gaan.
Zeker! Ik heb deze film, net als mijn eerdere films, geschreven met Géraldine Bajard. Bij LITTLE JOE werden we steeds verleid wordt lekker over-the-top te gaan. Dat was het makkelijkst geweest. Er waren ook versies die veel gewelddadiger waren, met een lekker dramatisch einde – ook om het publiek niet teleur te stellen. Maar dat is ook wat je verwacht, wat al zo vaak eerder is gedaan. Uiteindelijk zijn we zover gegaan als mogelijk zonder de ambiguïteit te verliezen.
De film kan ook geïnterpreteerd worden als een aanklacht tegen antidepressiva. Was dat de bedoeling?
Nee, helemaal niet! Dat kwam pas bij de première in Cannes naar boven. Een aantal journalisten zag het zo. Het was niet de bedoeling, maar het is een valide interpretatie. De film gaat immers wel echt over het verkopen van geluk. Ik ben al bezig met het script voor mijn volgende film. Die gaat ook over het hedendaagse gebrek aan transcendence. Ik ben op zich blij dat religie niet meer zo belangrijk is, maar wat komt er dan? Ik denk dat we aan het ontdekken zijn dat we als mens iets dergelijks nodig hebben. Die leemte wordt nu gevuld met consumerisme. Ik denk dat het hele new age gebeuren en de cults die opkomen rond bijvoorbeeld voeding, pogingen zijn iets te vinden dat die plek inneemt, iets dat groter is dan alleen je leven. Daar zal mijn nieuwe film over gaan.
Zal deze film ook genre-elementen hebben?
Dat weet ik nog niet. Is er een gepast genre voor een film over een nutrition cult? Is een ‘surrealistische film’ een genre?
Little Joe was op het IFFR te zien en draait vanaf 6 februari in de Nederlandse bioscoop.
