TGIF | Deze week zag ik op het Amsterdamned filmfestival een moordende lift, Sean Connery in een rode onderbroek (ZARDOZ) en een film waarin vier jongeren 25 slachtoffers maken (GAME OF DEATH) – en ik heb genoten. Dat blijft de magie van cinema: het feit dat je anderhalf uur lang kunt genieten van onwaarschijnlijke, onbegrijpelijke en zelfs akelige dingen.
Het is een fenomeen dat in iedere kunstvorm optreedt. In het Rijksmuseum hangt een schilderij – ik kan de titel even niet terughalen – van een scène waarin massaal vrouwen en kinderen worden verkracht en vermoord. En toch is het een fenomenaal schilderij. De kracht waarmee het geschilderd is, de compositie, de dramatiek: het raakt je ook vele eeuwen later nog. Niet iedereen zal het schilderij op dezelfde manier beleven, maar ook dat is eigen aan kunst. Film heeft diezelfde macht. De cameravoering, het spel, het scenario, zelfs de kleuren: wanneer een film wérkt zingen die elementen zich los van de wereld. Verrassing, ontroering, opwinding, dromen en amusement: dát is het domein van de film – ook wanneer we de scènes op het doek niet begrijpen of zelfs afkeuren. Filmkijken – een activiteit die je in je eentje in het donker verricht – is bij uitstek een persoonlijke en intuïtieve handeling. Het zijn maar 24 beeldjes per seconde en het is bordkarton van Weta; de rest verzint je psyche er zelf bij.
Filmrecensenten en -wetenschappers hebben het daar wel eens moeilijk mee. Het is immers onze baan om het tegenovergestelde te doen: de film te analyseren, en dat op een manier die niet louter persoonlijk is, maar ook herkenbaar en overtuigend voor een breder lezerspubliek. Je zag het bij MOTHER!: de wanhoop en het fanatisme waarmee de recensenten naar duiding zochten had wel iets vermakelijks. Waarom niet gewoon erkennen dat Darren Aronofsky in korte tijd een scenario schreef dat vol onafgemaakte en tegenstrijdige gedachten zit en het ding – whatever it is – ondergaan?
Iedereen begrijpt dat suspension of disbelief essentieel is voor de filmbeleving. Als je de gedachte dat zo’n moordende lift gewoon helemaal niet kan niet uit kunt schakelen, ben je zelf de verliezende partij: er blijft geen film meer over. Op dezelfde manier pleit ik voor wat meer suspension of judgement. Laat je morele, feministische, politieke of esthetische oordelen thuis, net zoals je behoudende, religieuze, seksistische en racistische vooroordelen, en geef je anderhalf uur over aan de visie van de filmmaker. Het levert je in elk geval een avontuurlijke ervaring op. Geen idee of ZARDOZ goed is, maar wat doet dat ertoe? Ik heb in elk geval iets unieks gezien en beleefd. Is Halloween een feest van Satan? Good job, dan, Satan!
Ik had vorige week een beetje te doen met SN-collega Theodoor Steen die een zeer sombere TGIF schreef. Hij leek zich zo te laten deprimeren door alle berichten over Weinstein en moord en doodslag dat hem alle plezier in film vergaan leek te zijn. Een killer-comedy of MINDHUNTER, Polanski of Lars von Trier: het staat voor hem kennelijk opeens allemaal in een heel ander daglicht. “De vraag is,” schrijft hij, “of entertainment ooit echt op een adequate manier een reactie kan zijn op het leed in de echte wereld.” Het antwoord is simpel: natuurlijk niet. Film verandert de wereld niet. Verandering komt van mensen – ook mensen in de filmwereld – die zich verzetten en organiseren.
Er is onder veranderingsgezinde filmliefhebbers een neiging om zich heel erg te richten op narratieven en symbolen. Een zwarte James Bond, Wonder Woman, Weinstein… Natuurlijk zijn symbolen belangrijk, en een divers filmaanbod is toe te juichen, maar ook symbolen veranderen de wereld niet. Opnieuw: verandering komt van mensen. Een van de weinige interessante, want niet op morele verontwaardiging maar op praktische verandering gerichte bijdragen in het Weinstein-debat kwam wat mij betreft van Brit Marling. Zij doet een heldere, harde politieke constatering: als je een einde wilt maken aan misbruik plegende producenten en bazen – dan moet je vrouwen in de (film)wereld economische macht geven. Zie Frances McDormand, die ook ging produceren ‘after a long career in wh her only power, as she describes the actor’s lot, was the power to say no.’
Er zit ook iets tegenstrijdigs in wanneer Theo en velen met hem, stellen dat we de diversiteit en ‘de authentieke verhalen over de worstelingen waar de gewone mens mee kampt’ missen. Impliciet hebben ze het bijna altijd alleen over Hollywood – alsof dat de enige filmindustrie is die ertoe doet. Waarom Hollywood zoveel macht toekennen? Focus meer op de diverse Europese, Aziatische, Indiase, Latijns-Amerikaanse, Afrikaanse of Amerikaanse independent cinema. Hollywood is sowieso een oninteressante money grabbbing machine geworden. Heb je je afgevraagd waarom Schokkend Nieuws deze week geen recensie heeft gepubliceerd van GEOSTORM of JIGSAW? Simpel: de Amerikaanse distributeurs lieten die films vooraf niet aan de pers zien. De Rotten Tomatoes-hatende popcornvreters kochten massaal een kaartje voor GEOSTORM, maar zullen zich na afloop bekocht voelen. NRC gaat het voortaan melden wanneer schijterige distributeurs hun film niet aan journalisten durven te laten zien. Goed initiatief, zo weet je meteen dat ze er zelf ook geen vertrouwen in hebben.
Goed, suspension of judgement dus. Niet alleen omdat je met films de wereld niet verandert, maar vooral omdat je anders als filmliefhebber in je eigen lievelingszwembad pist. Van de nazifilm TRIUMPH DES WILLENS kun je iets leren over montage. DE GENERALE LIJN is een ontroerende film van Sergej Eisenstein, maar verheerlijkt wel de gedwongen landsbouwcollectivisatie die miljoenen Russen het leven kostte. REPULSION is een meesterwerk, ongeacht de regisseur. En wie weet, misschien is CHILD’S PLAY nog heilzaam ook. In DE LIFT zit een scène waarin een baas zijn schoonmaakdames op de billen slaat en zij dat nog leuk lijken te vinden ook. ‘#metoo!’ riep eergisteren iemand in de zaal. Het publiek wordt gelukkig bewuster, maar wordt DE LIFT een slechtere film door zo’n scène? Absoluut niet. Het is de wereld en humor van Dick Maas anno 1983, en als je je oordelen even achterwege laat valt er nog steeds heel veel te genieten. Zoek de kieren van de filmgeschiedenis op! Herinner je je BLADE II nog en waarom die zo fantastisch was? Ik ook niet, maar ik laat me graag overtuigen door iemand met een fles wiskey op tafel.
Supension of judgement betekent vooral ook openstaan voor het historische perspectief. Laat je anachronistische oordeel met de wijsheid van nu toch los: vroeger dachten mensen nu eenmaal anders. Tura Satana, de hoofdrolspeelster van de grote-tietenfilm FASTER, PUSSYCAT! KILL! KILL! uit 1965, werd in de jaren negentig het idool van menige feministische vrouwenpunkband. De rape-revengefilm I SPIT ON YOUR GRAVE werd gemaakt onder de titel DAY OF THE WOMAN en regisseur Meir Zarchi vertelde in een van de eerste interviews die ik voor Schokkend Nieuws deed dat hij de film uit kwaadheid maakte over seksueel geweld. Ik kan je vooral ook deze eerste en tweede aflevering aanraden van de podcast van Diabolique Magazine over de in jaren zeventig door veel mannen en vrouwen als zeer bevrijdende ervaren seksfilms van Radley Metzger – en nu is zijn werk een van de inspiratiebronnen van Anna Billers VIVA en THE LOVE WITCH. (Nog meer heksen? Hier en hier.)
Dat bedoel ik: houd een open blik, laat je filmplezier niet vergallen door het leed in de wereld en laat je net als Anna Biller vooral inspireren tot het maken van mooie nieuwe dingen. Gebruik, zoals Frances McDormand het zou zeggen, ’the power to say yes’. REMAKE, REMIX, RIP-OFF! Op zaterdag 28 oktober kun je in Den Haag een inleiding van me bijwonen waarin ik heel enthousiast vertel over hoe de Turken dat in de jaren zestig en zeventig deden. Vanavond delen Eric van der Woude en Willem van Rossum in LAB 111 hun liefde voor Elvira, Mistress of the Dark en KILLER KLOWNS FROM OUTER SPACE. Of ik zie je weer in Kriterion voor de laatste avond van Amsterdamned of tijdens de Halloween Horrorshow. En over plezier en historische nieuwsgierigheid gesproken: EYE Filmuseum plaatste ter gelegenheid van dit Halloween-weekend een spookachtige film van Sidney A. Franklin uit 1922 in zijn volledigheid online: HAAR GLIMLACH (VERWOESTE LEVENS), luidt de Nederlandse titel. Laten we met elkaar afspreken dat die film voor de duur van 1 uur en 25 minuten dus even helemaal waar is.
Veel plezier en een onbekommerd weekend toegewenst!