TGIF | Vroeger had je FACES OF DEATH, nu schokken andere beelden ons. Hoe, vraagt Barend de Voogd zich af in zijn voorlopig laatste Thank God It’s Friday, kunnen we de dood in de ogen kijken?
De dood lijkt omnipresent op dit moment: de video van 8 minuten en 46 seconden waarin te zien is hoe George Floyd werd vermoord, Rayshard Brooks, die in de rug werd doodgeschoten, de nu bijna half miljoen doden als gevolg van covid-19… En dat doet ons natuurlijk ook denken aan de doden van weleer. De namen van Eric Garner en Mitch Henriquez keerden terug, de standbeelden, de gruwelen van slavernij en koloniale uitbuiting. En dan herdenken we dit jaar ook nog dat er 75 jaar geleden een einde kwam aan de bezetting en de Jodenvervolging.
Alleen de naderende dood door uitputting van moeder aarde lijkt op dit moment even vergeten. Ecologie is natuurlijk ook abstracter, verder weg. Ik moet bekennen dat de pandemie voor mij ook pas ging leven nadat ik de documentaire LEVENSLUCHT had gezien, waarin beschreven wordt hoe coronapatiënten in de IC’s liggen. In een kunstmatige coma. Op hun buik – dat schokte me nog het meest. We leven, ik ook, in een beeldcultuur.
In het videotijdperk had je FACES OF DEATH, een reeks schokkende ‘documentaires’ vol echte en gefingeerde gruwelscènes. Mensen die door dieren werden opgegeten, executies, auto-ongelukken, onthoofdingen, operaties, zelfmoorden… De eerste van die VHS-banden verscheen in 1978. De makers camoufleerden hun sensatiezucht met een quasiwetenschappelijk of zogenaamd maatschappelijk betrokken toontje, en ik weet daarom zeker dat de video van Floyds dood ook op FACES OF DEATH beland zou zijn als de reeks nog zou bestaan. Dat zou natuurlijk een enorm schandaal zijn, maar eerlijk is eerlijk: op televisie (shockdoc!) en het internet kan de sicko sowieso ongegeneerd rondsnuffelen naar dit soort materiaal. De dood van de ander is banaal geworden, videofodder, clickbait… totdat het dat niet langer is en er (hopelijk) eindelijk iets verandert.
Als horrorliefhebbers hebben we een intieme relatie met de dood. Doodskoppen sieren onze T-shirts en tattoos. De films die we zien zitten vol bloedvergieten. PHANTASM speelt zich op een begraafplaats af. Wat is FRANKENSTEIN anders dan een verhaal over onze nederlaag in het aangezicht van Magere Hein? Hij is overal, of hij nu Max Cady genoemd wordt of The Creep of opgaat in een naamloze horde zombies. Soms is hij luidruchtig, talrijk en lelijk. Soms gaat hij schuil in het licht van een eenzame vuurtoren en wacht zijn kans af in de mooi gefilmde eenzaamheid van drinkende mannen.
Zelfs GHOSTBUSTERS bevecht de sterfelijkheid. Allemaal films die de dood oproepen, er anderhalf of twee uur mee spelen en de angst op die manier bezweren. De serie HANNIBAL heeft ontegenzeggelijk queer-elementen, zoals dit stuk betoogt, maar het verhaal is universeel. De serie past, net als bijvoorbeeld HELLRAISER, in een lange traditie van flirten (en soms dus ook dineren) met de dood. Vincent van Gogh (helemaal bovenaan) rookte ook wel eens een saffie met hem.
In de afgelopen maanden heb ik mijn eigen confrontatie gehad met the grim reaper. In november overleed mijn moeder, dus ik heb nu geen ouders meer. Met de erfenis probeer ik mijn pensioen te regelen – daar heb ik als ZZP-er natuurlijk nooit de kans voor gehad – en daardoor word ik met de neus op het feit gedrukt dat ik ook al over de helft van mijn leven ben. Ik vind in mijn moeders mappen en dozen foto’s terug van mensen die al langgeleden verdwenen zijn. Grandpère et grandmère: mijn overgrootouders, eenvoudige Normandische arbeiders die meer dan een halve eeuw geleden doodgingen. Mijn Franse papi et mamie, Roger en Marguerite. Mijn Nederlandse opa en oma, Abraham en Jans. Allemaal weg. Mijn oom Barend, die nog heel jong was toen hij door een fabrieksdak in Rouen viel en naar wie ik vernoemd ben. Mijn eigen vader, die in 1999 overleed. Hier is hij nog een jaar of negen en zwaait naar de camera. Hoezo Ghostbusters? Ik houd ze liever vast.
Mijn vader nam me als kind een keer mee naar het graf van zijn broer/mijn oom Barend. Het was goedbedoeld, maar leverde een griezelig moment op dat ik nooit vergeten ben: ergens in Frankrijk staat al een grafsteen met mijn naam. Toen de vader van mijn moeder overleed maakte ze een tekening van hem op zijn sterfbed; haar manier om afscheid te nemen. Ik heb overwogen hetzelfde voor haar te doen. Ik kon het niet.
Jodorowksy propageert Psychomagic als geneesmiddel voor de pijn. Over de mensen die hij helpt zegt hij: ‘They become their own healer.’ Ik denk dat hij er niet ver naast zit: we hebben allemaal de magische werking van beelden nodig. Omdat beelden ons aanzetten tot verandering, maar ook omdat beelden ons helpen onszelf te helen. Want uiteindelijk is hij onvermijdelijk, die dood. En dan is er eerst dat afschuwelijke beeld, dan de woede en het verdriet, de berusting en de verzoening en daarna, zeker weten, alleen nog liefde.
Fijn weekend!
