THE VISIT: AN ALIEN ENCOUNTER, over onze eerste ontmoeting met buitenaards leven, gaat over een vooralsnog fictieve gebeurtenis. Maar het UN Office for Outer Space Affairs en de specialisten die in deze documentaire aan het woord komen, de juridisch expert in ‘Space Law and Metalaw’ en de theoloog in dienst is van het Franse ruimteagentschap CNES bijvoorbeeld, die zijn echt.
Nee, dit is dus niet THE VISIT van M. Night Shyamalan, die enkele weken geleden werd uitgebracht. En nee, de KILL BILL– acteur Michael Madsen is zich ook niet opeens voor buitenaards leven gaan interesseren. De Michael Madsen van THE VISIT: AN ALIEN ENCOUNTER is een Deense regisseur en conceptueel kunstenaar die eerder met Wim Wenders samenwerkte. Geeft niets: een gevoel van verwarring past uitstekend bij deze documentaire.
Het uitgangspunt is prikkelend. Er is weliswaar slecht eenmaal officieel in VN-verband gesproken over wat te doen bij ‘First Contact’, maar Mazlan Othman, de directrice van de sindsdien in het leven geroepen UNOOSA, kan wel degelijk iets vertellen over onze voorbereidingen op die gebeurtenis. Ook andere wetenschappers, beleidsmakers en militairen houden zich kennelijk met de kwestie bezig. Allereerst, zo leren we, is het in zo’n geval zaak de feiten te verifiëren. Waar zijn ze geland? Wanneer? Hoe? Dan is het zaak het gebied te isoleren en alle communicatie met de buitenlandse gasten onder controle te krijgen. We willen immers niet dat er misverstanden ontstaan omdat ze met de verkeerden praten. En wat schrijf je in het eerste persbericht? Vickie Sheriff, tot 2013 woordvoerster van de Britse premier, kijkt er bezorgd bij: “You can’t tell the peope not to panic.”
De mijnheer van het Panel of Planetary Protection heeft natuurlijk een punt wanneer hij zegt dat we er niet zeker van kunnen zijn dat besmettingsgevaar niet een snel en onfortuinlijk einde zal maken aan een interplanetaire ontmoeting, maar zijn voorstel om de aliens meteen om een staafje wangslijm te vragen klinkt een beetje ongastvrij. Wie zou er eigenlijk het woord moeten voeren namens de aarde? Meet professor Chris Welch van de International Space University in Straatsburg. Hij is getraind om, in zijn enorme oranje pak, als eerste het buitenaardse ruimteschip binnen te gaan.
Dat pak ziet er grappig uit, maar Madsen is volstrekt serieus. Naarmate de documentaire vordert verkent hij steeds diepgravender vragen. Kan Chris Welch er bijvoorbeeld wel van uitgaan dat wat hij in dat ruimteschip ziet, écht is? Misschien is het een projectie. Kunnen we ze überhaupt wel zien, die aliens? Als ze niet dezelfde biochemische oorsprong hebben als de mens, maar afstammen van een ’tweede genesis’, verkeren ze dan niet in een ‘schaduwbiosfeer’ die we helemaal niet kunnen waarnemen? Werken hun hersens wel hetzelfde als de onze? Wordt ons (angst)beeld van die eerste ontmoeting niet gekleurd door ons eigen verleden, c.q. de ervaring met de ‘ontdekking’ van Amerika? En hoe zullen zij eigenlijk reageren wanneer ze ons betrappen op onze eerste leugen? Op de beroemde Gouden Plaat die we in de Voyager meestuurden wordt wel melding gemaakt van Chuck Berry en van autofiles, maar verzwijgt de mensheid het bestaan van oorlog, atoombom en Holocaust.
Talloze interessante vragen, maar enigzins teleurstellend aan THE VISIT is dat je weinig te weten komt van de antwoorden die al die beleidsmakers, wetenschappers en agentschappen inmiddels hebben ontwikkeld. Dat de militairen hun stategische scenario’s in het geval van een kwaadaardige invasie niet bekendmaken is nog wel te begrijpen, maar wat zijn nu de afspraken in VN-verband? Neem de VN het voortouw of is het ieder land voor zichzelf? En áls er interplanetaire meta-law moet komen, welke gezamenlijke wetten stellen we de buitenaardsen dan voor? Hoe ver is de werkgroep die zich bezighoudt met ‘Interstellar Message Composition’?
Madsen lijkt meer geïnteresseerd in filosofische, kentheoretische speculaties die af en toe een hoog ‘gooi maar in m’n pet’-gehalte krijgen. Door de bioscoopbezoeker aan het begin van de film te verwelkomen als ware hij of zij de buitenaardse gast (“Welcome to our planet”) en de interviews af te wisselen met vreemde aardse beelden laat hij de documentairevorm los en kiest voor het surrealisme. Het ziet er vaak mooi en altijd geheimzinnig uit: extreem vertraagde schoonmaaksters in een kantoorgebouw, schreeuwende mensen, dreigende tanks op een trein…
Een originele vorm, maar niet de beste keuze. De inhoud is van zichzelf al fascinerend genoeg en was in een traditionele documentaire waarschijnlijk beter tot z’n recht gekomen. Nu gaat het allemaal te lang door en bevredigt THE VISIT de nieuwsgierigheid niet. Een zekere impact heeft de documentaire wel: hoe langer je kijkt, hoe minder je begrijpt – van onze eigen planeet en soort.
Distributie: Cinemien. Release NL: 8 oktober. Copyright Barend de Voogd. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 7 oktober 2015.
