BIOSCOOP | Vanaf deze week keren de LORD OF THE RINGS-films terug op het grote doek. De extended editions welteverstaan. Smullen dus voor de liefhebber, maar wellicht ook geschikt voor eenieder die deze trilogie nog eens een tweede kans moet geven.
Het lijkt nu haast ondenkbaar, maar THE LORD OF THE RINGS werd ooit door Peter Jackson & co. gepitcht als een film in twee delen. Beoogde geldschieter Miramax vond dat uiteindelijk iets te riskant en verzocht het hele verhaal toch maar in één film te proppen. Jackson besloot daarop een andere studio te zoeken die zijn project wilde financieren en vond die in New Line Cinema. En daar kreeg hij de vraag: waarom eigenlijk twee films maken als er drie boeken zijn? En zo geschiedde: Jackson maakte drie films van elk drie uur lang. Maar bij de verfilming van een enorm wijdvertakt verhaal als dat van J.R.R. Tolkiens magnum opus (meer dan duizend pagina’s) is negen uur nog steeds aan de enigszins krappe kant. Enter the extended editions!
Dat Jackson het lijvige budget van THE LORD OF THE RINGS aan de bioscoopkassa’s wist te vertienvoudigen, deed hij niet door enkel de doorgewinterde Tolkien-nerds aan te spreken maar door films te maken die ook reguliere filmkijkers konden bekoren. En zelfs een notoire veelfilmer als Peter Jackson weet dat je van de gemiddelde bioscoopbezoeker niet langer dan drie uur van zijn aandacht mag verwachten, wat betekende dat een hoop mooie stukjes en scènes de eindmontage niet haalden. Maar in plaats van een rijtje verwijderde scènes op de dvd te dumpen, voorzag Jackson zijn films van een stevige hermontage, waardoor THE FELLOWSHIP OF THE RING, THE TWO TOWERS en THE RETURN OF THE KING met respectievelijk 30, 47 en 51 minuten werden uitgebreid.
Jackson is er altijd stellig in geweest dat deze versies geen director’s cuts zijn. Dat zou namelijk impliceren dat hij ontevreden was over de bioscoopversies en dat was allerminst het geval. Maar het is duidelijk dat het weggeknipte materiaal hem dusdanig dierbaar was dat hij het graag wilde laten zien op een manier die de films verrijken. Het mooie aan al het nieuwe beeldmateriaal is dat je het als ongeïnformeerde kijker niet als afwijkend zult ervaren. Alle toevoegingen zien er net zo goed uit (ook de CGI) en er is zelfs nieuwe muziek opgenomen. Dat lijkt misschien niet bijzonder, maar voorheen was het bij opnieuw gemonteerde versies van films niet ongebruikelijk dat toegevoegde scènes van beduidend mindere beeldkwaliteit waren en dat ze gerecyclede muziek gebruikten.
Grof gesteld bevatten de extended editions meer J.R.R. Tolkien. De bioscoopversies zijn relatief getrouwe verfilmingen van zijn werk, maar wel behoorlijk gestroomlijnde films waarin vooral het spektakel de boventoon voert. In de extended editions is meer ademruimte, resulterend in momenten die de kijker misschien niet zozeer van cruciale informatie voorzien, maar wel meer karakter geven aan de personages, hun onderlinge verhoudingen en de wereld die ze proberen te redden. Behoorlijk in de geest van Tolkien, bij wie de plot ook geregeld even plaats mocht maken voor een uitgebreide beschrijving van zijn geheel uitgewerkte wereld. Aldus toont de extended edition van THE FELLOWSHIP OF THE RING hoe Bilbo zijn boek aanvangt met een hoofdstuk over zijn soortgenoten, getiteld ‘Concering Hobbits’. Dergelijke segmenten beïnvloeden het verhaal niet, maar ze geven wel iets meer duiding van waar het nou eigenlijk over gaat.
Tevens onder het kopje ‘meer Tolkien’: muzikale intermezzo’s. Niet dat men spontaan in zang en dans uitbarst alsof het een musical is, maar personages brengen in deze langere versies wel vaker een lied ten gehore, al dan niet vanwege alcoholconsumptie. Dergelijke luchtigheid zorgt voor enige balans, want deze versies gaan tevens wat serieuzer in op het concept oorlog. Uit de bioscoopversies van THE LORD OF THE RINGS spreekt niet per se een pro-oorlogstandpunt, maar klinkt ook niet echt een felle veroordeling ervan. In de extended editions toont Jackson iets meer durf. Zo zijn deze versies iets gewelddadiger en is er meer oog voor de nasleep van het dodelijke strijdgewoel, evenals bezinning. Faramir vat het op een zeker moment treffend samen: ‘War will make corpses of us all.’ Op deze momenten klinkt toch even de WO I-ervaring van J.R.R. Tolkien door.
Verhaaltechnisch lopen de films door de toevoegingen vaak net iets soepeler. Zo zien we in THE FELLOWSHIP OF THE RING voor Frodo’s mithril-maliënkolder nu netjes ‘the rule of three’ toegepast worden. In de bioscoopversie duikt dit voorwerp voor het eerst op wanneer Frodo het van zijn oom Bilbo krijgt (setup) en daarna pas weer wanneer hij door het dragen hiervan een speer van een grottrol blijkt te hebben overleefd (payoff). In principe is dat duidelijk genoeg, maar in de extended edition zit daar nog een mooie reminder tussen, wanneer Gandalf in algemene zin de maliënkolder van Bilbo ter sprake brengt en de camera veelbetekenend blijft hangen bij de wijselijk zwijgende Frodo. Het zijn dit soort kleine toevoegingen die de extended editions een net iets rijkere kijkervaring maken.
De toevoegingen schijnen ook een goed licht op Jacksons keuzes als verteller. Zo is er in THE TWO TOWERS een moment waarop de net van een betovering bevrijdde koning Théoden zich verwonderd afvraagt waar zijn zoon is. In de bioscoopversie volgt dan een scène waarin hij met Gandalf bij het graf van deze zoon mijmert over zijn leven. In de extended edition zien we daar nog een scène tussen zitten: de begrafenis van de zoon in kwestie. Deze scène bevat enkele honderden volledig uitgedoste figuranten en zal dus veel meer werk hebben gekost dan de eenvoudig gefilmde conversatie bij het graf die erop volgt. Maar de tweede is wel de betere scène omdat hij echt inzoomt op de personages. Daaruit blijkt dat Jacksons voorkeur lang niet altijd bij de money shots ligt. Neemt niet weg dat deze begrafenis een welkome aanvulling is, al was het maar vanwege Éowyns indrukwekkende klaagzang.
Op het audiocommentaar tijdens de extended editions licht Jackson zo nu en dan toe waarom bepaalde scènes de bioscoopversie niet haalden. Vaak blijkt dat simpelweg een geval van focus. THE RETURN OF THE KING bevat bijvoorbeeld een mooie conversatie tussen Faramir en Pippin, die enigszins verklaart waarom de hobbit zo begaan is met het lot van eerstgenoemde. De reden dat dit moment ontbrak in de bioscoopversie, was dat deze afsluitende film zó vol zat met personages en plotlijnen dat de focus moest komen te liggen op Frodo en zijn missie om de ring te vernietigen. Scènes met bijrolfiguren die daar niet aan konden worden gekoppeld kregen een lagere prioriteit. Best een logische gedachte wanneer je je bedenkt dat in de HOBBIT-films hoofdpersonage Bilbo gaandeweg steeds meer buiten beeld raakte, wat die films niet bepaald ten goede kwam.
De keerzijde hiervan is echter dat sommige personages er in de bioscoopversies nogal bekaaid van afkomen. De extended editions weten dat mooi recht te zetten. Zo zorgt een handvol momenten ervoor dat je de gemankeerde personages Faramir en Boromir van een wat andere kant gaat bekijken. Een van de beste toevoegingen is een flashback in THE TWO TOWERS waarin we deze broers voor de eerste en enige keer samen zien, vergezeld door hun berekenende vader Denethor. Het is een zeer sterke scène waarin veel samenkomt en het nodige wordt opgezet voor THE RETURN OF THE KING, maar in een film van drie uur die vooral opbouwt naar een grootse veldslag waarbij geen van deze personages betrokken is, valt enigszins te begrijpen dat hij moest wijken. Toch had ik niet willen leven in een wereld zonder deze scène.
Het fijne aan deze langere versies is dat ze ruimte bieden aan dergelijke scènes, zelfs al passen ze narratief misschien niet helemaal. Dat kan ook best; Middle-earth is er groot genoeg voor. Aldus kan naast meer momenten van humor, tragiek en actie ook prima even Bruce Spence (MAD MAX 2 en 3) worden opgevoerd als een heerlijk groteske verschijning die de helden slecht nieuws komt brengen. Al deze toevoegingen zorgen voor een trilogie waarvan de eerste twee films richting de vier uur kruipen en de derde daar zelfs overheen gaat. Maar och, dergelijke lengtes zijn bij GONE WITH THE WIND, BEN-HUR en LAWRENCE OF ARABIA ook nooit een probleem geweest. THE LORD OF THE RINGS is nou eenmaal niet een luchtig tussendoortje, maar een epische vertelling in lijn met de voorgenoemde titels. Voor een optimale ervaring daarvan mag best wat extra tijd worden vrijgemaakt.
Distributie: Warner Bros. Release: 8 oktober, 15 oktober en 22 oktober 2020. Copyright: Thierry Verhoeven. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 7 oktober 2020.
