Afgelopen zondag 27 november overleed de Britse regisseur Ken Russell op 84-jarige leeftijd. Zijn aanstootgevende en barokke films maakten hem tot een bijzonder en voor eeuwig te koesteren buitenbeentje.
Henry Kenneth Alfred Russell regisseerde tussen 1956 en 2006 ruim zeventig fictiefilms, documentaires, televisieprogramma’s en opera’s, maar schreef ook boeken en scenario’s, acteerde, beoefende de fotografie, gaf les aan diverse universiteiten en speelde vier jaar geleden zelfs mee in de Britse variant van Celebrity Big Brother. Herinnerd zal de excentrieke en stoutmoedige Russell echter vooral worden om zijn succesvolle, visueel uitbundige rockopera TOMMY met Eric Clapton, Keith Moon en Elton John uit 1975, om zijn aanstootgevende WOMEN IN LOVE (de film die hem zijn enige Oscarnominatie opleverde) en WHORE, zijn gedurfde behandeling van religie in THE DEVILS en om zijn historisch zeer inaccurate biografische films over Rudolph Valentino (VALENTINO), Gustav Mahler (MAHLER), Peter Ilych Tchaikovsky (THE MUSIC LOVERS), Henri Gaudier-Brzeska (SAVAGE MESSIAH) en Franz Liszt (LISZTOMANIA).
Alhoewel Russell de soms oneerbare en stilistische altijd bijzondere benadering van zijn onderwerpen vaak voorrang gaf boven een gedegen verhaal en geloofwaardige personages, kerfde hij met die aanpak ook een geheel eigen plek in de genrecinema. Uiteindelijk zat hij zichzelf daar overigens wel mee in de weg, want na enkele opzienbarende films in de voor hem meest vruchtbare jaren zeventig was er geen producent of distributeur meer die heil zag in zijn projecten. De minimale budgetten deden zijn films daarna vaak weinig goed. Een ware Ken Russellfilm moet een flinke duit kunnen kosten, omdat de man nu eenmaal niet anders dan groots kon denken. Wat dat betreft zijn er wel enkele analogieën te maken met die andere beroemde Britse alleskunner Terry Gilliam, al zal die de scherpe schaar der censuur tot nu toe minder vaak achter zich aan hebben gekregen.
Mijn eerste kennismaking met Ken Russell was overigens geen prettige, want die kwam in de vorm van zijn knotsgekke vampierfilm THE LAIR OF THE WHITE WORM (1988) met de sexy Amanda Donohoe en een nog piepjonge Hugh Grant. De film werd hier uitgebracht door de in inferieure titels grossierende distributeur Vestron Pictures, maar die bedenking wuifde ik weg bij het zien van de prikkelende hoes met de oogverblindende Donohoe als slangenpriesteres. De film is een compleet over de top, matig geregisseerde mengeling van parodie, horror en surrealisme en kan alleen de hardnekkige liefhebber van curieuze vampiercinema bekoren. Vele malen interessanter was zijn eerdere film ALTERED STATES uit 1980. Deze indrukwekkende psycho- en narcohorror naar een verhaal van Paddy Chayefsky gaat over een wetenschapper (William Hurt) die zich inspuit met een drug om terug te keren naar het begin van het menselijk leven. Dat lukt hem wonderwel, want na enkele flinke doses springt en klautert de researcher als aapmens door upstate New York. Dit was de film die me definitief op het pad van Russell zette.
Alhoewel de juweeltjes binnen Russells omvangrijke oeuvre schaars zijn, maakt zijn aanstootgevende en barokke kant hem tot een bijzondere en voor eeuwig te koesteren buitenbeentje. Hij was het toch maar mooi die het in 1969 aandurfde om in zijn adaptatie van de roman Women in Love van D.H. Lawrence de acteurs Oliver Reed en Alan Bates naakt met elkaar te laten worstelen. En die twee jaar later in THE DEVILS levendig verbeeldde hoe bezetenheid het gevolg is van seksuele repressie van nonnen door de Kerk. Subtiel en aangepast is het werk van Ken Russell nooit geweest, maar bij Schokkend Nieuws houden wij daar eigenlijk ook helemaal niet van.