TGIF | ‘It’s just a movie!’ Nou, nee dus. It’s not just a movie. Er zijn honderden redenen waarom een film nooit ‘maar een film’ is, maar ik houd het vandaag even bij representatie.
Toen ik in december 2015 om tien uur ’s ochtends in de bioscoop zat om als een van de eersten in Nederland de nieuwe STAR WARS te bekijken, was dat een levensveranderende ervaring. Ik hield altijd al van STAR WARS: de films zijn zo fantasievol, maar gaan tegelijkertijd over serieuze problemen (dictators, bijvoorbeeld). Ik wist dus dat het verhaal van THE FORCE AWAKENS heel erg lijkt op dat van A NEW HOPE, maar daar ging het mij niet om. Het ging mij om Rey. Rey is een vrouwelijk personage dat nu eens niet geschreven is om een relatie aan te gaan met een mannelijke hoofdrolspeler. Rey is de hoofdrolspeler. Het is háár verhaal. Haar ontdekkingsreis. Dat is belangrijk, want dat betekent dat Rey mij vertegenwoordigt. Het is ook mijn verhaal, mijn ontdekkingsreis. Kortom, zoals vele vrouwelijke STAR WARS-fans meteen zeiden: This STAR WARS is mine.
Het is lastig om dat gevoel in woorden uit te drukken: jezelf zo op het grote scherm gerepresenteerd te zien worden, in een franchise die, let’s face it, eigenlijk voor mannen is geschreven. Dat wil niet zeggen dat er geen vrouwelijke fans zijn, maar wel dat tot dan toe alles in STAR WARS om mannen draaide. De hoofdrolspeler is een man – het publiek dient zich dus in hem in te leven – de mannelijke personages zijn het best uitgewerkt en uiteindelijk hangt het hele verhaal af van een man. Maar dus niet in THE FORCE AWAKENS. In deze film draait het om Rey. Het gaat om het vrouwelijke personage, zonder dat ze geobjectificeerd wordt. En toen ik daar in de donkere bioscoopzaal zat, overviel me dat. Tranen rolden over mijn wangen. Daar is ze, het vrouwelijke personage naar wie alle meisjes op kunnen kijken. Deze film ga ik mijn hypothetische dochters en kleindochters laten zien.
Dat gevoel heb ik sindsdien nog twee keer gehad. Eerst tijdens WONDER WOMAN bij een scène die niet eens emotioneel was. Sterker: ik kan me niet eens herinneren welke scène het precies was. Maar opeens, alsof iemand me in m’n maag schopte, was het er. Ik was helemaal overweldigd. Weer tranen. Kijk, daar is ze. Weer iemand naar wie mijn zusje, mijn dochters, kleindochters en nichtjes kunnen opkijken. Diana is sterk, intelligent, vredelievend, vrijgevig, zachtaardig, opgeleid en getraind. Ze gelooft in liefde, of iemand die nou ‘verdient’ of niet. Ze gaat niet dood, zodat een of andere vent zijn ontwikkeling tot held of antiheld kan doormaken. Ze loopt niet halfnaakt rond voor een camera die constant op haar borsten of billen blijft hangen, omdat het mannelijke publiek graag haar ontblote lijf wil zien. Ze leeft op het scherm voor zichzelf en voor niemand anders.
De tweede keer en het sterkst voelde ik het bij de aankondiging van de nieuwe DOCTOR WHO. Tranen stroomden over mijn wangen. Een vrouw! Dat personage waar ik zo van houd, ben ik! En ik ga niet dood, ik word niet aangevallen, ik word niet verkracht, ik dien niet als middel zodat een of andere vent zijn levensdoel kan bereiken. Het gaat om mij! Zo had ik eindelijk protagonisten gevonden met wie ik verwantschap voelde. Ik, enorme liefhebber van STAR WARS, superheldenfilms en DOCTOR WHO, werd opeens expliciet betrokken bij deze werelden. Ze draaiden zich om op het scherm, keken me recht in mijn ogen aan, en zeiden: ik zie jou. Deze is voor jou.
Kijk, als je een blanke, heteroseksuele man bent, snap je waarschijnlijk totaal niet waar ik het over heb. Dat is de definitie van privilege: je weet niet dat iets een probleem is voor anderen, omdat je het zelf nooit als een probleem hebt ervaren. En dat ligt niet aan jou persoonlijk, maar aan onze patriarchale maatschappij. Wij, de niet-blanken, niet-mannen, niet-hetero’s, niet-cis, hebben ons altijd moeten inleven in de blanke heteroseksuele man, die zo goed als elke hoofdrol vervult in Hollywood. Hollywood is de dominante filmmarkt, dus er komt weinig anders naar ons kikkerlandje. Wij realiseren ons constant dat wij dat niet zijn. Wij zijn anders. Voor de meesten van ons komt dat besef rond een jaar of elf, twaalf. Dan wijzen kinderen voor het eerst naar ons en zeggen: kijk, wat een flikker. Wat een hoer. Wat een lelijke huidskleur. Bepaalde activiteiten worden ongemakkelijk. Voor mij was dat gym, want ik kreeg al vroeg borsten en was me dus constant bewust van wat elke centimeter van mijn lijf deed tijdens gym. Er werd gekeken naar mijn borsten, geluisterd naar mijn gehijg, gelet op mijn onthaarde benen en oksels. Opeens was ik een Meisje™.
En daarmee begon ook het gedwongen inleven in personages die er niet uitzagen als ikzelf. Pas toen ik vrouwelijke hoofdrollen zag in mijn favoriete series (bijvoorbeeld Leslie Knope in PARKS AND RECREATION), realiseerde ik me hoeveel natuurlijker het is om naar iemand te kijken die er daadwerkelijk uitziet als ik. Realiseerde ik me hoe erg ik dat had gemist, al die jaren. Hoe erg ik altijd had geprobeerd om mijn vrouw-zijn en feminisme buiten mijn grote liefde en hobby te houden. Maar dat kan simpelweg niet. Het is vragen aan een vis om op het land te overleven: ik kan mijn vrouw-zijn niet achterlaten en gewoon van een film genieten, als ik in die films constant zie hoe mijn zusters worden vernederd, gekleineerd, geobjectificeerd en misbruikt. Die vrouw op het scherm, dat slachtoffer dat aan het begin van de film wordt gevonden, die echtgenote die wordt vermoord opdat haar man een held kan worden, die vrouw die constant gered moet worden omdat ze alleen maar kan gillen in nood, dat ben ik.
Het punt van diversiteit, op en achter de schermen, is dat iedereen dat glorieuze gevoel moet kunnen krijgen. Iedereen verdient dat prachtige, emotionele moment, dat je je realiseert: wacht eens even, hij/zij/welk woord je ook gebruikt, lijkt op mij! Ik ben niet alleen! Ik heb iemand om naar op te kijken! If she can see it, she can be it. En uiteraard brengt het ook tastbare resultaten met zich mee: meer economische onafhankelijkheid voor deze minderheden.
Veel filmmakers willen met hun film bovendien juíst de discussie aangaan over seksisme, racisme en andere cultureel bepaalde ongelijkheden. Jordan Peele, bijvoorbeeld, met GET OUT. Taika Waititi heeft er bij de productie van THOR: RAGNAROK keihard voor gevochten meer inheemse volkeren op het scherm te krijgen. Dat noemde ik niet in mijn recensie, maar dat was eerlijk gezegd wel een van de eerste dingen die me opviel. Film is bij uitstek het medium dat empathie kan wekken, dat je kan laten voelen hoe het is als de ander te leven. Sociale betrokkenheid speelt dus niet niet alleen bij filmkijkers zoals ik, het speelt bij veel filmmakers zelf.
En dan heb ik het nog niet eens over het feit dat representatie sociaal-culturele veranderingen teweeg kan brengen en dat diversiteit weleens de redding zou kunnen zijn van een Hollywood van veel te grote budgets en eindeloze sequels.
So no, it’s not just a movie.
Prettig weekend!
