TGIF | In de TGIF deze week worstelt Theodoor Steen met representatie en het gebrek daaraan in films. Zijn films het wel waard, als de verhalen die verteld worden niets wezenlijks veranderen?
Ik las deze week een prikkelend artikel over het systematische racisme en het politiegeweld in Amerika (en ook hier) en hoe films en verhalen ontoereikend zijn. De vraag die gesteld wordt is: waarom hebben we überhaupt verhalen nodig als ze niets doen om de wereld op wezenlijk niveau te veranderen? Het is een vraag die ik me soms ook stel, en die in het kader van de huidige Black Lives Matter-beweging extra relevant wordt. De filmindustrie heeft namelijk een diepgeworteld racismeprobleem, en als het onderwerp van racisme al aangekaart wordt is dit vaak door witte ogen. Zelfs Jordan Peele had moeite met het verschil tussen realiteit en fictie in GET OUT, en ook een simpele keuze als kiezen tussen kleur of zwart-wit kan al gevolgen hebben voor (on)juiste representatie van minderheden. In het kielzog van de BLM-beweging volgde er ook een hele lijst video-essays, maar ook die laten vooral de problemen zien van racisme en niet de oplossingen. De grote vraag is: als film ons geen antwoorden kan leveren, is het dan niet slechts een doekje voor het bloeden?
En dan is er het probleem van diversiteit in de industrie zelf, waar er weinig kansen zijn voor minderheden. Er worden stappen gezet, zoals financiële ondersteuning voor een groot aantal Arabische filmmakers (waaronder een aantal genreprojecten), een animatiefilm die ingaat op Chileense folklore, meer diversiteit in het stemorgaan van de Oscars, en grote studio’s die voor Pride Month een diverse duit in het zakje doen (Godzilla zegt ’trans rights’). Maar het zijn vaak kleine cosmetische ingrepen terwijl grote structurele verandering nodig is.
En ook op het gebied van andere minderheden laat representatie vaak te wensen over, of het nu gaat om lichamelijk gehandicapte mensen (zie het video-essay hieronder), de representatie van LHBTI+-ers, autisten, of het bespreken van imperialisme. Ik als autistische homo kan erover mee praten. En dan is het nog de vraag wat te doen met problematische makers, of ze nu transfoob en racistisch blijken (J.K. Rowling), mishandelaars (Joss Whedon) of seksuele misbruikers (Warren Ellis). Dat een van mijn favoriete sites er mee ophield deze week, Birth Movies Death, is in ieder geval verbonden aan een groot seksschandaal bij het moederbedrijf.
Als ik me afvraag waarom ik überhaupt nog geef om verhalen hoef ik eigenlijk enkel aan mijn partner te denken. De manier waarop hij inzichtelijk weet te maken waarom hij bepaalde films die ik allang afgeserveerd had waardeert, doet me de kracht van verhalen beseffen. Uit elke film valt wat te halen, als de kijker er ontvankelijk voor is. ‘Iedere film is uiteindelijk iemands favoriete film,’ zei trailerstem Don LaFontaine ooit, en favoriete films kunnen doorslaggevend zijn in iemands leven. Daar moest ik aan denken bij het enthousiasme waarmee essayisten praatten over flops als DUNE, Zack Snyders Supermanfilms, HACKERS en JOHNNY MNEMONIC, en FEMALE PRISONER #701: SCORPION. Beauty is in the eye of the beholder.
Daarnaast hebben mijn partner en ik elkaar beter leren begrijpen door meningen te delen over dingen waar we van houden. Ik begrijp wat hij haalt uit bepaalde films en vice versa. De verhalen waarmee ik verbinding voel worden onderdeel van mijzelf, en zo werkt dat voor bijna iedereen. En door onze visie over die verhalen te delen ontstaat er begrip. Dat is ook waarom ik zo graag een queer special wilde maken voor Schokkend Nieuws (zie nummer #144): ik wilde een deel van de wereld door mijn ogen laten zien, zelfs als de films die ik bespreek grotendeels negatieve kanten belichten van de queer-ervaring.
Dat geldt ook voor het volgende blokje superpersoonlijke essays, waarbij mensen levensverhalen- en ervaringen delen aan de hand van genrefilms en -series. Zo blijkt het werk van Lynch een uiterst vruchtbare voedingsbodem voor een gesprek over mentale gezondheid, vertelt iemand over waarom HAPPY DEATH DAY 2U hen hielp bij hun rouwproces, blijkt STAR TREK uiterst herkenbaar voor aseksuelen, en zijn er twee verschillende essays die queer thema’s in JENNIFER’S BODY verkennen. Verder blijkt BAISE MOI als je voorbij de shock-factor kijkt een relevante film over seks en trauma, zegt de queer weerwolvenromance GOOD MANNERS veel over klasse- en rassenverschillen in Brazilië, en opent de trailer van CANDYMAN alleen al een grote discussie over gentrificatie van zwarte wijken en racistisch geweld. Helaas is er ook een keerzijde: zo is THE PUNISHER een held voor een groep gewelddadige politieagenten, en snijdt het mes aan twee kanten bij THE MATRIX, een film die omarmd wordt door zowel transgenderpersonen als door alt-right ‘men’s rights activists’.
Wat het belang van verhalen betreft is dit mijn voorzichtige conclusie: we zijn er nog lang niet, maar ik denk niet dat we de baby met het badwater moeten weggooien. Verhalen zijn ook wat we er van maken: we kunnen van imperfecte films toch iets maken waarmee we een brug naar de ander kunnen slaan, zoals in de essays hierboven gebeurt. Dat vergt wel aanpakken en doorzettingsvermogen, maar daar kunnen films ook bij helpen: als middel voor zelfreflectie. Diep worstelen met de problematische kanten van een film, en die echt verkennen, heeft nooit een slechter mens opgeleverd. En dan zijn er ten slotte nog de films die troost bieden, hoe imperfect ook. Films zijn geen doekje voor het bloeden maar een pleister op de wonde, hoe klein de pleister ook is en hoe diep die wond ook kan zijn.
