R.I.P. | Een van de meest excentrieke iconen van de horrorfilm is niet meer. De Braziliaanse regisseur José Mojica Marins is gisteren gestorven. Maar zijn alter ego Coffin Joe heeft, na krankzinnige film op krankzinnige film, uiteindelijk wél zijn doel bereikt: de onsterfelijkheid.
Ik heb Coffin Joe – of Zé do Caixão zoals hij in Brazilië heet – één keer in levenden lijve gezien, op het filmfestival in Sitges. Hij stond interviews te geven over EMBODIMENT OF EVIL / ENCARNAÇÃO DO DEMÔNIO (2008). Ik wist toen, en ik betreur het nu, de moed niet bij elkaar te rapen om hem de hand te schudden. Maar dat kan natuurlijk ook te maken hebben gehad met zijn legendarisch lange vingernagels.
Zé, het meest bekende personage van acteur en regisseur José Mojica Marins, is een sinistere doodgraver met een hoge hoed en enge nagels. Hij werd halverwege de vorige eeuw geboren in São Paulo en is al die jaren tot de verbeelding blijven spreken. Schokkend Nieuws-collega’s Jan Doense, Phil van Tongeren en Mike Lebbing interviewden Marins in 1997 tijdens een Latijns-Amerikaans filmfestival in Rotterdam (en dat werd, heb ik me laten vertellen, een rijkelijk met wijn besprekeld samenzijn). Gelegenheidscorrespondenten Maaike Gouwenberg en Joris Lindhout interviewden hem ook nog eens in 2012. Onze vaste tekenaar Milan Hulsing liet zich door hem inspireren tot een van zijn mooiste tekeningen (hiernaast).
De sinistere Zé was ongelofelijk populair in Brazilië en eigenlijk in heel Latijns-Amerika: er waren films, stripverhalen, kostuums, televisieshows, poppen … En dan te bedenken dat de doodgraver in 1963 werd geïntroduceerd in een film die in amper dertien dagen geschoten was, met een budget van niks en een cast zonder enige ervaring. Voor de set, die niet meer dan enkele vierkante meters besloeg, was een bosachtige omgeving nodig, waarop de cameraman bomen ging stelen in het naburige park. José Mojica Marins speelde zelf de hoofdrol, en dat maakte het verschil. Het sadistische universum en de maniakale energie van AT MIDNIGHT I WILL TAKE YOUR SOUL / À MEIA-NOITE LEVAREI SUA ALMA is werkelijk nergens mee te vergelijken.
In MALDITO – O ESTRANHO MUNDO DE JOSÉ MOJICA MARINS (2001), een van de documentaires die er over hem gemaakt zijn, vertelt Marins dat hij de draaiperiode doorkwam op een dieet van twintig amfetaminepillen per dag, zijn been brak, verder regisseerde vanaf een brancard en leed onder herhaaldelijke zenuwinzinkingen. Waar of niet, het is eraan af te zien. Zé do Caixão terroriseert in de film een Braziliaans plattelandsstadje met zijn zoektocht naar de perfecte vrouw, die hem een perfect kind moet baren. Hij doodt en martelt iedereen die hem in de weg loopt, terwijl hij ondertussen zelf door de geesten van zijn slachtoffers wordt geplaagd. Met zijn waanzinnige galmstem en grote gebaren stort hij ondertussen een nihilistische filosofie over het publiek uit waarin vooral God en de kerk eraan moeten geloven. ‘What is life? It is the beginning of death. What is death? It is the end of life! What is existence? It is the continuity of blood. What is blood? It is the reason to exist!’
De film sloeg destijds in als een bom. De antireligieuze toon, de martelingen en de gewaagde seksscènes maakten Zé do Caixão mateloos populair. Marins maakte daarna de ene naar de andere film, met sprankelende titels als O RITUAL DOS SÁDICOS (1970), SEXO E SANGUE NA TRILHA DO TESOURO (1972), EXORCISMO NEGRO (1974) en, misschien wel de smakelijkste titel van allemaal, DELÍRIOS DE UM ANORMAL (1978). De studio van de regisseur, een oude synagoge in São Paulo, werd een trekpleister voor Braziliaanse freaks. Hij had van 1967 tot 1988 een eigen televisieprogramma op de vrijdagavond, ALÉM, MUITO ALÉM DO ALÉM. Tijdens de live shows liet Marins, gekleed als de griezelige doodgraver, naar verluidt mensen levend begraven, voerde ze wormen en trok tanden zonder verdoving.
Hoogtepunt, wat mij betreft, is THIS NIGHT I WILL POSSESS YOUR CORPSE / ESTA NOITE ENCARNAREI NO TEU CADÁVER uit 1967. In die film ontvoert Zé do Caixão zes vrouwen die hij verschillende martelingen laat ondergaan om te bepalen wie sterk genoeg is om zijn nageslacht te dragen. De film is wederom in zwart-wit, op een zeer indrukwekkende scène na waarin in full-color wordt afgedaald in de hel.
Eind jaren 80 kwam er een voorlopig einde aan zijn manische filmproductie. De Braziliaanse censuur, maar ook het drugsgebruik en allerlei financiële tegenslagen brachten Marins in de problemen. Hij probeerde het nog even met porno en wekte schandaal met 24 HORAS DE SEXO EXPLÍTO (1985), door naast een bekende Braziliaanse filmster ook een Duitse herder te casten, maar daarna leek het echt afgelopen. Tot aan het begin van het nieuwe millennium een jonge generatie Braziliaanse en Amerikaanse horrorfanaten de oude meester de kans gaf een nieuwe film te maken. EMBODIMENT OF EVIL / ENCARNAÇÃO DO DEMÔNIO, die ik in 2008 nog op het Imagine Film Festival mocht programmeren, was zijn glorieuze comeback.
Want alle waanzin in en rond zijn films en alle hilarische grootspraak in interviews terzijde, op zijn beste momenten was Marins in staat tot een surrealistische beeldpoëzie die terecht wel eens vergeleken werd met het werk van Luis Buñuel. Marins, in 1936 geboren als de zoon van een bioscoopexploitant, mocht filosofisch de liefde als een hypocriete leugen verwerpen en als Zé zeer grimmig overkomen, zijn liefde voor de cinema was overduidelijk. Hij werd 83. Bekijk, vanaf ongeveer de vierde minuut, deze verrukkelijk heiligschennende Paz- en potscène uit O DESPERTAR DE LA BESTA (1970), tot ongeveer 7.24, en zeg me dat Marins niet ook van het leven hield.
‘Educatieve waarde: nul. Een film voor junkies, geperverteerden en psychopaten,’ schreef de Braziliaanse sensor over zijn werk. We zijn, dat declameerde hij zelf ook steevast in zijn films, een waanzinnig genie verloren.
