Filmeditor Job ter Burg monteerde Paul Verhoeven’s ELLE, die afgelopen weekend twee Golden Globes in de wacht sleepte. Deze week gaat ook ‘zijn’ BRIMSTONE in première. Reden genoeg dus voor een gesprek met Schokkend Nieuws.
Job ter Burg heeft een CV waarop Nederlandse klassiekers als VAN GOD LOS, ZWARTBOEK en OORLOGSWINTER prijken. De filmeditor werd drie keer genomineerd voor een Gouden montage-Kalf en won het beeldje eenmaal voor zijn werk aan TIRZA. Daarbij monteert hij sinds de jaren negentig alle films van Martin Koolhoven en is Ter Burg inmiddels ook in vaste dienst bij Paul Verhoeven en Alex van Warmerdam.
Ten eerste gefeliciteerd met de Golden Globes voor ELLE. Had je het verwacht?
“Nee, maar ik vind het echt te gek. Helemaal voor Paul. ELLE is bepaald geen standaardfilm en Isabelle Huperts personage ook niet iemand waarmee je je snel identificeert – ze is zelfs vrij onsympathiek. Dan is het toch bijzonder dat de film overal zo gewaardeerd wordt. Eerlijk gezegd, was dat wel een zorg. Tijdens de montage vroegen we ons telkens af wat voor film we nu eigenlijk aan het maken waren. Eigenlijk gingen we er een beetje vanuit dat ELLE het publiek heel erg zou verdelen. Of je vindt het geweldig, of helemaal niets. Blijkbaar heeft iedereen die eerste reactie, dat is goed om te zien.”
Naast ELLE, werkte je de afgelopen jaren ook aan BORGMAN, SCHNEIDER VS. BAX, BLOEDLINK en BRIMSTONE . Allemaal films die de Schokkend Nieuws lezer zullen aanspreken. Ben je een fan van dat type genrewerk?
“Nu je het zo zegt, lijkt het er wel op. Ik heb ook wel een heleboel andere soort films gedaan hoor. Komedies, documentaires, historische drama’s – noem maar op. Maar het klopt dat ik de laatste tijd in duistere sferen ben beland. Waar dat aan ligt? Misschien de mensen waarmee ik werk, haha. Het zijn in ieder geval wel allemaal films die een draai geven aan hun genre en je iets tonen dat je nog nooit eerder hebt gezien. Dat vind ik interessant.”
Wij hebben soms vage ideeën over montage. Kun je kort uitleggen wat een editor precies doet?
“In principe zorg ik dat het geschoten beeldmateriaal tot een pakkende film wordt gesneden. Ik let daarbij op het tempo, het ritme, de toon van de film. Ik neem de verschillende takes door en selecteer welke voor het verhaal werken, en welke niet. Vaak komt het materiaal ook met aantekeningen van de regisseur: mist in deze scène niet iets? Moeten we deze sequentie niet aanvullen met extra beelden? Vind je take 3 niet ook beter dan take 4? Eigenlijk ben ik een soort eerste toeschouwer, maar dan wel met de mogelijkheid om het verhaal mede vorm te geven.”
Op welk moment wordt je als editor bij een productie betrokken?
“Dat verschilt. Soms denk je al mee tijdens de scenariofase, soms pas nadat alle opnames zijn afgerond. Van Paul Verhoeven bijvoorbeeld krijg ik dagelijks het materiaal van de set opgestuurd, waarmee ik dan meteen aan het werk kan. Wanneer de opnames klaar zijn heb ik dus al een eerste versie, waar Paul naar kan kijken. Met Alex van Warmerdam ga ik pas zitten wanneer alle opnames achter de rug zijn. Dan bekijken en bespreken we eerst bijvoorbeeld het materiaal van de eerste paar scènes. Daar ga ik dan wat mee doen, waarop Alex weer zijn feedback geeft. Zo werken we samen, tot we de hele film door zijn. Uiteindelijk kijken we hoe alles bij elkaar werkt.”
En hoe werk je met Martin Koolhoven? Jullie kennen elkaar al sinds de Filmacademie.
“Los van een paar commercials en videoclips, heb ik al Martins films gemonteerd. En we zijn ook buiten de film om vrienden. Heel bijzonder dus dat we samen zo’n grote internationale productie als BRIMSTONE hebben kunnen doen. Ik ben er erg trots op. Wat Martin zo goed maakt is zijn analytische vermogen, daar heb ik veel van geleerd. Hij overziet de principes van het film maken en zijn verhalen zijn altijd efficiënt en doelgericht. Dat maakte BRIMSTONE ook zo bijzonder. Het scenario was al zo strak en doordacht, daar heb ik tijdens de montage veel houvast aan gehad.”
Als dat scenario zo strak is, dan was de montage zelf vast een korte zit.
“Haha, was het maar zo. Elk project kent z’n eigen moeilijkheden, en je bent telkens weer op zoek naar de juiste toon. BRIMSTONE is een vertelling in vier hoofdstukken. Elk hoofdstuk heeft dus z’n eigen spanningsboog, maar er is ook nog een overkoepelend verhaal. Het moeilijkst was daarom misschien wel de tijd tussen de verschillende delen in. Hoe lang blijft het beeld daar op zwart? Je wilt de kijker immers ruimte geven om het hoofdstuk ervoor te laten bezinken, maar hem ook niet uit de film halen. Aan die balans hebben we lang gewerkt.”
Aan Schokkend Nieuws vertelde Koolhoven dat alle sets in BRIMSTONE werkelijk gebouwd zijn. Daarbij zitten er een paar geweldige panoramashots in. Is het niet moeilijk om daarin dan het mes te zetten?
“Een bevriende Engelse collega is ooit eens op de set gaan kijken. Daar ontmoette hij de production designer die vol trots uitlegde hoe hij een bepaalde gevel had gemaakt. Dat was een immens gedetailleerd werk geweest waaraan hij uren kwijt was. Werkte nou net dat shot niet in de film! Met pijn in het hart heeft hij het er dus moeten uitknippen. Dat is dan inderdaad zonde van al dat werk, maar als het niet werkt… kill your darlings. Alex van Warmerdam zegt altijd: er komt een moment dat de film terugpraat, dat hij dingen gaat eisen en andere dingen afstoot. Dat vind ik ook zo spannend aan montage: die dialoog waarin je met de film verwikkeld raakt.”
In zowel BRIMSTONE als ELLE zitten vrij heftige scènes. Wij als toeschouwers kunnen daar af en toe van wegkijken, maar jij moet daar dus de hele dag maar naar zitten staren.
“Bij BRIMSTONE kwam inderdaad weleens materiaal binnen waarvan ik dacht: oef, heftig. Die waarin een tong wordt afgesneden, bijvoorbeeld. De kunst is om dat gevoel te behouden en tegelijkertijd heel rationeel aan de slag te gaan. Het is toch de bedoeling dat je die scènes op zo’n manier monteert dat ze de juiste emotie overbrengen. Soms geniet je dan van het feit dat je jezelf een dag hebt bang gemaakt – een heel pervers gevoel. ELLE was trouwens wel een ander verhaal. De verkrachtingsscènes die erin zitten kruipen echt onder je huid. Het zijn telkens een soort stompen in je maag. Als je daar dan een hele middag naar moet kijken, dan doet dat echt iets met je. Omdat ze zo zwaar waren, heb ik de montage van die scènes dus telkens voor me uitgeschoven. Paul begreep dat overigens wel. Hij had hetzelfde tijdens de opnames ervan, zei hij.”
Zou je ooit eens echte horrorfilm willen doen? Met jump scares en ander soort schrikmomenten.
“Natuurlijk, maar het moet wel een interessante film zijn. Sommige horrorfilms zijn wat dat betreft wel heel erg verliefd op hun eigen mechaniek – die zijn dan alleen maar bezig met het etaleren van hun genre-elementen. Dat hoeft voor mij niet zo. In BORGMAN zitten trouwens twee van die echte horrormomenten: het meisje met de tegel en Hadewych Minis die in haar been wordt gesneden. Dat waren leuke scènes om in elkaar te zetten, zolang het maar geen trucje wordt.”
Heb je als editor een eigen stijl? Hoe weet ik dat Job ter Burg aan de montagetafel gezeten heeft?
“Om eerlijk te zijn, ben ik daar niet echt mee bezig. En sterker nog: eigenlijk wil ik het niet eens weten! Het gaat namelijk niet om mijn montagestijl, maar om wat de film nodig heeft. Zodra ik materiaal van de set krijg, let ik eerst op wat de beelden met me doen, niet op hoe ik er een Job ter Burg-scène van kan maken. Er zijn trouwens wel mensen die beweren dat ze een door mij gemonteerde film kunnen herkennen. Zelf organiseer ik met de Nederlandse vereniging van Cinema-Editors om de zoveel tijd bijeenkomsten. Daar nodigen we dan internationale collega’s uit om hun films te bespreken. Laatst was Juliette Welfling te gast, die onder andere THE HUNGER GAMES en UN PROPHÈTE heeft gedaan. Ik heb toen een aantal van haar films weer bekeken, en het viel me op hoe jazzy het ritme van haar films is – ondanks de grote diversiteit van haar werk. Blijkbaar heeft iedereen toch z’n manieren.”
Over het buitenland gesproken. Hangt Hollywood na de internationale successen van BORGMAN, BRIMSTONE en ELLE inmiddels al aan de lijn?
“Nadat BORGMAN op Cannes draaide, belde er inderdaad een Amerikaanse agent. Dus ik heb er vertegenwoordiging. Voorlopig is daar nog niks uitgekomen, maar misschien dat die twee Golden Globes dat veranderen. Niet dat ik er echt mee bezig ben hoor, maar een interessante klus sla ik uiteraard niet af. Eigenlijk pas sinds ZWARTBOEK realiseer me dat een film over de hele wereld gezien kan worden. Dat ‘t met films waaraan ik nu werk gebeurt, vind ik te gek. En BRIMSTONE en ELLE zijn natuurlijk ook al echte internationale producties.”
Is er een project dat je absoluut een keer wilt doen? Een droomklus?
“Oef, m’n droomproject. Daar heb ik nooit eerder over nagedacht. Maar SICARIO vond ik echt een toffe film, zo’n strak gemonteerde politiethriller wil ik weleens doen. En EX MACHINA vond ik ook fantastisch! Eigenlijk echte Schokkend Nieuws titels, he. Blijkbaar neig ik toch naar dat type films!”
Job ter Burg geeft 14 januari een masterclass op de eerste editie van het Limburg Filmfestival. Kijk voor meer informatie op de website. Fotocredit: Felix Kalkman.
Felix Kalkman
