Dr. Robert Laing zit bij een kampvuurtje op het balkon van zijn flat. Hij roostert wat onbestemd vlees, terwijl om hem heen zijn appartement in puin ligt. Het landschap bestaat uit kolossale betonnen gebouwen, rookwolken en chaos. Welcome to Ben Wheatley’s HIGH-RISE, naar het gelijknamige boek van J.G. Ballard.
Een paar maanden eerder heeft Dr. Laing (Tom Hiddleston) nog vol goede hoop zijn ultramoderne, steriele woning betrokken. Alles wat een mens maar nodig kan hebben is in het veertig etages hoge gebouw aanwezig: supermarkt, sportschool, restaurant, zwembad… Waarom zou je nog naar buiten gaan? De onderste appartementen zijn relatief klein en betaalbaar. In het middengedeelte wonen de welgesteldere mensen, waaronder Laing, en op de bovenste etages verblijven de echt rijken. Helemaal aan de top torent het luxe penthouse van de architect van deze en de omringende flats: Anthony Royal (Jeremy Irons). Zijn vrouw Ann (Keeley Hawes) houdt zelfs een paard op het gigantische dakterras.
Er is een duidelijke hiërarchie in het kolossale flatgebouw en het duurt niet lang voordat de sfeer daaronder begint te lijden. Wanneer de stroom op de lagere etages regelmatig uitvalt omdat de bovenste etages teveel gebruiken, beginnen de protesten. Documentairemaker Richard Wilder (Luke Evans), bewoner van één van de lagere etages, ziet zijn kans schoon om een film te maken die het klassensysteem eens even goed door elkaar zal schudden. Nadat een kinderpartijtje volledig uit de hand loopt, is er geen weg terug meer. Terwijl de mensen overdag nog gewoon naar hun werk gaan of zich in hun appartementen barricaderen, is het ’s nachts oorlog tussen de etages. Geen man, vrouw, kind of hond is nog veilig.
Ergens in de film zegt architect Royal dat hij hoopt dat zijn flat “a crucible of change” zal zijn. J.G. Ballard schreef High-Rise in 1975, in een tijd waarin het Londense stadsbestuur probeerde mensen van verschillende sociale achtergrond wat meer over de stad te spreiden. De bouw van moderne flatgebouwen moest hieraan bijdragen. Koren op de molen van Ballard met zijn fascinatie met de mens vs. de moderne tijd en techniek. Hij voorzag dat de plannen gedoemd waren spectaculair te falen. Hij schreef met High-Rise een verhaal over de vervreemding in de maatschappij en de oermens die onder ons dunne laagje beschaving schuilgaat. Een universeel thema, maar de strijd tussen de drie flatlagen geeft het verhaal ook een ultieme Engelsheid: lower class, middle class en upper class.
De Britse producent Jeremy Thomas liep al zo’n dertig jaar met de filmrechten van High-Rise op zak. Eind jaren zeventig kwam er bijna een door Nicolas Roeg geregisseerde versie, maar het lukte niet de financiering rond te krijgen. In 1996 produceerde Thomas CRASH (David Cronenberg, 1996), een andere Ballard-verfilming, maar HIGH-RISE bleef knagen. Richard Stanley (HARDWARE) en Vincenzo Natali (CUBE, SPLICE) kwamen voorbij als potentiële regisseurs, maar de knoop werd doorgehakt toen bleek dat Ben Wheatley op zoek was naar degene die de rechten bezat. Voor Wheatley is HIGH-RISE, na juweeltjes als KILL LIST (2011) en SIGHTSEERS (2012), zijn eerste ‘grote’ film: een budget van 5,5 miljoen pond en een sterrencast.
Dat budget is goed gebruikt, want HIGH-RISE ziet er indrukwekkend uit. Wheatley schiep een fascinerende wereld van anarchie en losbandigheid. Zijn vaste director of photography Laurie Rose maakt van bijna elk beeld een psychedelisch kunstwerkje. Het verhaal lijkt zich af te spelen in een mengeling van de jaren zeventig en de materialistische, hedonistische en egocentrische jaren tachtig. Wanneer er een hond verdrinkt in het zwembad, hoor je de eigenaresse, een actrice, hartverscheurend huilen. Wanneer de camera inzoomt zie je dat ze haar ogen niet kan afhouden van haar eigen huilende spiegelbeeld…
Een groot verschil tussen boek en film is de aandacht die besteed wordt aan de verschillende personages. De gebeurtenissen in de film worden grotendeels gezien door de ogen van Laing die observeert, zich aanpast aan wat er om hem heen gebeurt en zich aardig buiten de actie weet te houden. In het boek spelen vooral documentairemaker Wilder en zijn missie om al filmend de bovenste etage te bereiken een grote rol. Zonder deze leidraad voelt de tweede helft van de film meer als een aaneenrijging van verschillende scènes dan als een doorlopend verhaal. Wheatley springt van personage naar personage en van gebeurtenis naar gebeurtenis. Dat komt overeen met de algehele chaos en vervreemding in de flat, maar zorgt er ook voor dat het moeilijk is je verbonden te voelen met de personages.
Waarom het geweld zó snel zó enorm uit de hand loopt wordt nooit verklaard. De bewoners vallen terug op een soort oerdriften. Ze zullen koste wat kost hun territorium bewaken en nieuw territorium veroveren. Dat het geweld zo snel escaleert in deze verticale SNOWPIERCER (Bong Joon Ho, 2013), gaat helaas ook ten koste van de spanning. Kent het fascinerende begin van de film nog een mooie opbouw van steeds meer onderhuidse irritaties, zodra het geweld over de top gaat blijft er weinig meer over van die zorgvuldige constructie. Dan draait het vooral om geweld, decadentie en het afchecken van taboes, wat gepaard gaat met een niet zo geslaagde poging wat humor aan het verhaal toe te voegen. Na de zoveelste montagesequentie van pure mayhem is er eigenlijk weinig nieuws meer te melden. Het wordt style over substance, hoe mooi die stijl ook is.
Aan de acteurs ligt het niet. Vooral Tom Hiddleston, als de bijna angstwekkend neutrale Dr. Laing, en Luke Evans, wiens Wilder schmiert dat het een lieve lust is, maken een hoop goed. Jeremy Irons is perfect gecast als de wereldvreemde Royal. De actrices blijven een beetje achter: Sienna Miller als Laings bovenbuurvrouw en minnares, Keeley Hawkes als mevrouw Royal en Elisabeth Moss (met een bekakt Engels accent) als de vrouw van Evans worden nooit echt driedimensionaal. Het indrukwekkendste personage is eigenlijk de flat zelf. Met zijn overhellende bovenkant lijkt het grijze brutalistische monster zélf neer te buigen naar de lagere etages, ze te overschaduwen.
In het begin van de film laat Dr. Laing aan een paar studenten zien hoe de menselijke schedel eruitziet, met behulp van een vers exemplaar. Langzaam trekt hij de huid eraf. “As you can see, the facial mask simply slips off the skull.” Een duidelijker verwijzing naar het dunne laagje menselijkheid dat onze dierlijke aard bedekt, is nauwelijks denkbaar. En mocht je het allemaal toch niet begrepen hebben, aan het eind is er dan nog een speech van Margaret Thatcher over staatskapitalisme. Vooral dat laatste heeft de subtiliteit van een mokerslag. De boodschap die in het boek door het verhaal geweven zit, wordt hier nog net niet voor je uitgespeld.
Na KILL LIST, SIGHTSEERS en het doorgedraaide A FIELD IN ENGLAND (2013) leek de combinatie Wheatley en Ballard een gouden greep. Een dystopisch verhaal van een Britse cultschrijver, verfilmd door de regisseur die de Engelse excentriciteit weer op de kaart zette. Helaas, je blijft achter met het gevoel dat er meer ingezeten had en dat Wheatley, hoe dan ook een van de origineelste filmmakers van het moment, zich ditmaal een beetje vertild heeft.
Distributie Imagine. Release BE 11 april, NL 30 juni. Copyright Marjan Westbroek. Oorspronkelijk gepubliceerd in Schokkend Nieuws 119. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Online gepubliceerd op 29 juni 2016.
