David Cronenberg maakt al jarenlang geen ‘echte’ horrorfilms meer. Gelijk heeft hij; Bassie en Adriaan voeren elk jaar weer hetzelfde kunstje op, de ware kunstenaar vernieuwt zich. Toch denk ik wel eens met weemoed terug aan RABID, THE BROOD, SCANNERS en VIDEODROME, films waarin Cronenberg zijn eigenzinnige ideeën over de menselijke conditie lardeerde met smakelijke effecten, ontleend aan het volkse Grand Guignol-theater.
Ik mis ze, die knuppelende dwergen, ontploffende hoofden en blubberende vleesmassa’s. Er is nog iets dat ik mis in Cronenbergs recente werk: personages wier motieven en drijfveren op de een of andere manier inzichtelijk worden gemaakt. Vanaf DEAD RINGERS zet de regisseur ons namelijk uitsluitend freaks voor; de eeneiige tweeling uit die film, de verslaafde schrijver uit NAKED LUNCH en nu weer de aan sex achter het stuur verslaafde yuppen uit CRASH.
Kijken naar CRASH is als het onder de microscoop bestuderen van een vreemde levensvorm. Vergelijk deze film met het bijna vijftien jaar oudere VIDEODROME en je ziet het verschil. In VIDEODROME wordt James Woods alias tv-piraat Max Renn zijns ondanks de hallicunatoire wereld van snuff-tv ingesleurd. In CRASH begint de door Spader gespeelde James Ballard waar Renn is geëindigd. Hij heeft de transformatie van het ene bewustzijnsniveau naar het andere (een constant thema in Cronenberg’s werk) al doorgemaakt, zonder dat duidelijk wordt wanneer en hoe. Waar we Renns afdaling in de waanzin met angst en beven volgen, juist omdat we zijn aanvankelijke nieuwsgierigheid zo goed kunnen begrijpen, laten de obsessies van Ballard ons volkomen koud. Samen met alle andere personages in de film ontleent Ballard seksuele opwinding aan het beleven en gadeslaan van echte en nagespeelde auto-ongelukken. Die verslaving levert een fascinerend, provocerend en bij vlagen zelfs prikkelend schouwspel op, maar nergens slaagt Cronenberg erin een brug te slaan tussen hoofdpersoon en toeschouwer. Dat de regisseur zich onthoudt van moralistisch commentaar op het gedrag van zijn personages valt te prijzen. Dat hij ze daarnaast – net als de automobielen zelf – alleen van de buitenkant observeert, mag vanuit puur intellectueel standpunt interessant lijken, dramatisch is het een miskleun.
CRASH is een taboe-doorbrekende, belangrijke film, zo niet de belangrijkste uit het oeuvre van Cronenberg, en de pogingen van conservatieve krachten in het buitenland om vertoning ervan te verhinderen kunnen niet genoeg worden afgekeurd. Maar ik sluit de film niet in mijn hart, zoals het al even kille maar tegelijk hartverscheurende THE BROOD of de Stephen King-verfilming THE DEAD ZONE, Cronenberg’s meest ‘menselijke’ film tot nu toe.
Copyright Phil van Tongeren. Overname uitsluitend na goedkeuring van de rechthebbende. Origineel gepubliceerd in Schokkend Nieuws #28, februari/maart 1997.
