R.I.P. | Als acteur had de op 15 juli overleden Martin Landau een veel groter bereik dan de gespannen blik waarmee hij in de jaren zestig en zeventig in talloze tv-series rondliep, van MISSION IMPOSSIBLE tot SPACE: 1999. Bij Francis Ford Coppola en Woody Allen kwam dat talent eindelijk tot zijn recht, waarna Tim Burton hem het laatste zetje naar de top gaf.
Al ontlopen ze elkaar niet veel in lengte, uiterlijk is de gelijkenis minimaal: Martin Landau (1.88) en Béla Lugosi (1.85). Maar zodra Landau als Lugosi zijn entree maakt in Tim Burtons ED WOOD (1994) is de transformatie compleet. De eergisteren op 89-jarige leeftijd gestorven Landau speelt de voormalige Dracula-acteur als de trieste has-been die hij was, met humor én mededogen. In 1995 strijkt de dan 66-jarige acteur zijn eerste en enige Oscar op, voor beste bijrol. “Ik had altijd het idee dat er maar één fatsoenlijke rol voor nodig was. Ik voelde me een reserve-slagman met een loden honkbalknuppel, die zodra hij de kans kreeg een homerun zou kunnen slaan,” vertelde hij destijds aan Entertainment Weekly.
ED WOOD werd de bekroning van een carrière die al bijna even wisselvallig was als die van Lugosi, met dit verschil dat Landau zijn leven lang een gerespecteerd character actor bleef. Lugosi werd belemmerd door grootheidswaan in combinatie met een drugsverslaving; Landau moet eerder door zijn castingkeuzes lang moest wachten op waardering. Op 17-jarige leeftijd begonnen als cartoonist voor de New York Daily News, maakte hij in 1955 de definitieve overstap naar toneel en film. Wat hielp was dat hij en Steve McQueen van de tweeduizend kandidaten de enigen waren die dat jaar werden toegelaten tot Lee Strasbergs befaamde Actor’s Studio. Zo snel als met McQueen ging het niet, maar Landau speelde onder regie van Alfred Hitchcock toch maar mooi een aardige bijrol in NORTH BY NORTHWEST (1959). Vanaf het begin van de jaren zestig koos hij echter voor de vastigheid van tv-series – afgewisseld met een enkele filmrol (zoals in CLEOPATRA, 1963) – die hem wel herkenbaar maakten bij een groot publiek, maar in eerste instantie niet veel prestige opleverden.
Tot MISSION IMPOSSIBLE (1966-69) voorbijkwam, de archetypische koude-oorlogsserie die hem als meester-vermommer Rollin Hand drie Emmy-nominaties opleverde en, in 1969, een Golden Globe voor beste mannelijke tv-acteur. Tussen 1975 en 1977 stond Landau als commander John Koenig in SPACE: 1999 aan het hoofd van Moonbase Alpha, een onderzoekscentrum op de uit zijn baan om de aarde weggeslingerde Maan. De SF-serie zou nooit de cultstatus van STAR TREK verwerven, en dat leek zijn weerslag te hebben op Landaus carrière. Begin jaren tachtig kruiste hij menigmaal het pad van liefhebbers van B-horror en –SF door rollen in WITHOUT WARNING, THE RETURN (beide Greydon Clark, 1980) en ALONE IN THE DARK (Jack Sholder, 1982).
De weg omhoog – in mainstreamtermen – werd ingezet met Coppola’s TUCKER: THE MAN AND HIS DREAM (1987) en Woody Allens CRIMES AND MISDEMEANORS (1989). Beide films bezorgden hem een Oscarnominatie voor beste mannelijke bijrol. Vijf jaar later was het met zijn optreden in Burtons ED WOOD eindelijk zover. Landau verzilverde zijn nominatie en hield tot vlak voor zijn dood een volle agenda, al leek hij bij voorkeur te kiezen voor obscure projecten, vaak met een joods thema. Een rol in Martin Scorsese’s CASINO (1995) wees hij frappant genoeg af. Landau in Entertainment Weekly: “De rol had niets om het lijf. Dus zei ik tegen hem: Als je mij wil hebben, schrijf dan maar een rol voor me. Geef me iets waar ik bang van word.” Daar waren wij van Schokkend Nieuws vast ook blij van geworden. Jammer genoeg zou het er nooit van komen.
