R.I.P .| In interviews liet hij regelmatig het woord ‘enthousiasme’ vallen. Jonathan Demme was gek van filmen en dan deed het onderwerp of het genre nauwelijks ter zake. Maar Demme, die vandaag op 73-jarige leeftijd overleed aan kanker, zal vooral de geschiedenis ingaan als de regisseur van die ene, doodenge film.
De laatste jaren ging het wat minder met zijn carrière, maar een comeback had er voor de veelzijdige Jonathan Demme misschien nog wel ingezeten. Hij beschikte, anders dan generatiegenoot Martin Scorsese, niet over een direct herkenbare signatuur en thematiek. Wel bezat hij een gevoelige antenne voor de tijdgeest. Voor STOP MAKING SENSE (1984), de briljante registratie van een concert van The Talking Heads, werd hij unaniem geprezen. Met SOMETHING WILD (1986) propte hij de romantische komedie de nodige zwarte peper in de kont. En met PHILADELPHIA (1993) droeg hij zijn steentje bij aan het bespreekbaar maken van AIDS.
Evenals Scorsese begon Demme zijn professionele carrière onder de vleugels van B-filmmogul Roger Corman. In 1974 met de women-in-prison klassieker CAGED HEAT, gevolgd door CRAZY MAMA (1975) die zelfs uit twee populaire pulpgenres putte: de gangsterfilm à la BONNIE & CLYDE en de juvenile delinquent-quickies uit de jaren vijftig. Rond 1980 liet hij de exploitation achter zich, met de elegante Hitchcock-pastiche LAST EMBRACE (1979) als keerpunt.
Gedurende de jaren tachtig wisselde Demme het filmmaken af met het regisseren van muziekvideo’s; ook een manier om de vinger aan de pols van de tijd te houden. Meesterlijk is de elf minuten durende clip voor New Orders The Perfect Kiss (1985), gedraaid in een minimalistische stijl die door middel van statische close-ups alle ruimte geeft aan de spanningsopbouw binnen de muziek zelf. Dit is Demme op zijn best: smaakvol, onnadrukkelijk virtuoos, en vooral dienstbaar aan het project dat hij onder handen heeft.
Maar het echt grote succes kwam natuurlijk met de verfilming van Thomas Harris’ THE SILENCE OF THE LAMBS (1991). Niet alleen een commercieel maar ook een artistiek succes dat vijf Oscars opleverde, waaronder die voor beste film en voor de iconische hoofdrol van Anthony Hopkins als Hannibal Lecter. Ongehoord voor een film vol barokke horror, met maar liefst twee seriemoordenaars wier modus operandi in geuren en kleuren uit de doeken wordt gedaan.
Maar er kwam ook kritiek, met name uit de hoek van de LGBT-gemeenschap. Door te suggereren dat moordenaar Buffalo Bill worstelt met zijn seksuele identiteit, zou Demme bi- en transseksuelen in het verdomhoekje hebben gezet. Die discussie bleek nog steeds actueel toen Jan Doense en ik in 1991 de set bezochten van Sam Raimi’s ARMY OF DARKNESS, nadat wij eerder die week de Silver Scream Award voor THE SILENCE OF THE LAMBS – van wat toen nog The Weekend of Terror heette – op Demme’s productiekantoor in New York hadden achtergelaten (zonder de regisseur zelf te ontmoeten, helaas). Onze gids, zelf homoseksueel, reageerde gepikeerd op ons enthousiasme voor de film. Demme zelf wees de aantijgingen resoluut van de hand, al kun je je afvragen of het nogal brave PHILADELPHIA van twee jaar later misschien toch ook een goedmakertje voor de controverse was.
PHILADELPHIA werd bekroond met twee Oscars, maar Demme leek over zijn piek heen. De twee films waarin hij zich nogmaals in lugubere sferen begaf, BELOVED (1998) en de remake van THE MANCHURIAN CANDIDATE (2004), stelden niet alleen genrefans teleur. Maar laten we Demme, net als Jodie Foster, gedenken om zijn beste werk. De actrice, onvergetelijk stoer en kwetsbaar als FBI-agente Clarice Starling in THE SILENCE OF THE LAMBS, nam vandaag met de volgende woorden afscheid van de regisseur: “Jonathan was zo grappig als zijn komedies en zo diepzinnig als zijn drama’s (…) JD, most beloved, something wild, brother of love, director of the lambs. Love that guy. Love him so much.”
